اسطوره سازان تمدن ایرانی

برخلاف اسطوره‌ها، حماسه‌های ابرقهرمانی عدالت را دست‌یافتنی نشان می‌دهند.
و بله، به‌سان ستاره‌ای آتشین که از افلاک می‌گذرد، اونجرز: نبرد ابدی، نزدیک می‌شود. قهرمانانی پیروز گشته و قهرمانانی می‌میرند، بارانی از پول بر زمین ریخته و بازاریابی فروش، زمین را به لرزه درمی‌آورد. تماشایی خواهد بود، فوق‌العاده، مهیب. داستانی اسطوره‌ای است، نه؟ اما آیا داستان‌ های ابرقهرمانی هم در ستایش اسطوره‌ها هستند؟

ابرقهرمان‌ها را معمولا «اسطوره‌های مدرن» می‌خوانند. همانند اسطوره‌های یونانی یا اسکاندیناوی، داستان‌های ابرقهرمانی عموما با قدرتی جادویی و توانایی‌هایی شگفت‌انگیز که شاهکارهای باورنکردنی و ماجراهای عجیب‌وغریب خلق می‌کنند، گره‌خورده‌اند. ورود سوپرمنِ نوزاد از سیاره‌اش کریپتون، یادآور داستان حضرت موسی است که در نوزادی درون سبدی به آب سپرده می‌شود. مبارزه هالک با غول‌های بیگانه در اونجرز به‌نوعی مانند مبارزه هرکول با اژدهای سه‌سر است. همسانی این داستان‌ها آنقدر زیاد است که بسیاری از خدایان افسانه‌ای درواقع به شکل ابرقهرمان‌ها بازآفرینی شده‌اند. ثور و اُدین و لوکی و هلا از افسانه‌های اسکاندیناوی توسط جک کربی وارد دنیای «کامیک بوک» شدند و حالا مرتبا در فیلم‌های مارول ظاهر می‌شوند؛ مثلا آرس خدای جنگ در یونان باستان در فیلم زن شگفت‌انگیز (محصول سال ۲۰۱۷) با واندر ومن می‌جنگد.

ظرفیت سنجی مجموعه های نمایشی تلویزیونی در خلق ابرقهرمان ایرانی (با مطالعه تطبیقی نقش اسطوره ها و کهن الگوها در خلق ابرقهرمان ایرانی و هالیوودی)

مدت‌هاست که نظریه‌پردازان برجسته و فعال در سطح جهان، سینما را به‌عنوان تأثیرگذارترین وسیله‌ی القای افکار و آرای خود یافته و با جدیت هرچه بیشتر از این وسیله‌ی مهم در راستای منافع مشروع یا نامشروع موردنظر خود سود می‌جویند. این افراد متفکر و جست‌وجوگر با آگاهی از زوایای ذهنی مخاطب به خلق گونه‌های متفاوت شخصیتی می‌پردازند تا رفته‌رفته ذائقه‌ی مخاطب را به‌سوی افکار و اهداف خود سوق دهند. ازجمله مهم‌ترین آن‌ها قهرمانان داستان‌ها و آثار سینمایی هستند که وظایف همراه ساختن مخاطب با افکار سینماگر را بر عهده دارد. 

برای آشنایی بیشتر شما خوانندگان عزیز و پرسشگر، نکاتی را در مورد قهرمان‌پروری در سینما یادآور می‌شویم که در زیر می‌خوانید:

قهرمان

حال که قصد داریم تا به قهرمان‌پروری در سینما بپردازیم، نخستین پرسشی که مطرح می‌شود این است که: قهرمان کیست؟

در ابتدا قصد داریم تا معرفی از فیلم‌های مختلفی که براساس شخصیت بتمن ساخته شده‌اند را برای شما معرفی کنیم. فیلم‌هایی که براساس این شخصیت ساخته شده‌اند را می‌توان به سه بخش مجزا تقسیم که به صورت جداگانه در زیر قابل مشاهده هستند: اولین فیلم‌ها و سریال‌هایی که براساس شخصیت بتمن ساخته شدند:

• (Batman (۱۹۴۳
• (Batman and Robin (۱۹۴۹
• (Batman (۱۹۶۶

چهار فیلمی که توسط تیم برتون ساخته شد:

• (Batman (۱۹۸۹
• (Batman Returns (۱۹۹۲
• (Batman Forever (۱۹۹۵
• (Batman & Robin (۱۹۹۷

و سه‌گانه‌ی معروف کریستوفر نولان:

• (Batman Begins (۲۰۰۵
• (The Dark Knight (۲۰۰۸
• (The Dark Knight Rises (۲۰۱۲

۲۰ نکته‌ای که درباره‌ی شخصیت رازآلود بتمن نمی‌دانید: ۱- شهری در ترکیه وجود دارد که نام آن «بتمن» است. ما نمی‌دانیم که آیا این ابرقهرمان در این‌جا ساکن بوده یا خیر. اما مکان زیبایی است.

فیلم Avengers: Infinity War پایان دو قسمتیِ جهان سینمایی ماروِل را کلید می‌زند. پایانی که به هر حال برای همان ابرقهرمانانی که از کودکی با برخی از آنان بزرگ شده‌ایم، اتفاق می‌افتد که شامل «آیرون من» (Iron Man) و «تور» (Thor) هم می‌شود. اما سوال اصلی این است که داستان آن‌ها چگونه به پایان خواهد رسید؟ آیا آن‌ها در نبرد با Thanos در یکی از فیلم‌های انتقام‌جویان یعنی Infinity War یا Avengers 4 کشته می‌شوند؟ یا شاید به برج انتقام‌جویان برمی‌گردند و دیگر ابرقهرمان‌ها مانند مرد عنکبوتی یا بلک پنتر را می‌بینند که مشغول نجات دنیا هستند؟ بهتر است قبل از شروع، یک بار تریلر فیلم را با هم تماشا کنیم. 

نمی‌دانیم، اما با دقت در مصاحبه‌های اخیر و اندکی تامل در اطلاعات موجود، می‌توانیم چند حدس دقیق در این مورد بزنیم. در مورد این‌که کدام ابرقهرمان‌ها قرار است در پایان اونجرز بازنشسته شوند و این اتفاق چطور می‌افتد.

می‌دانیم که آیرون من و کاپیتان امریکا زنده می‌مانند

کارتون «بن تن» تولید سال 2007 در کشور آمریکاست که تاکنون در 4 فصل و 52 قسمت به بازار عرضه شده و تاثیرات بسیاری بر کودکان تمام سنین گذاشته است. تاثیر این کارتون بر بچه ها به حدی است که در بازی های خود از شخصیت این کارتون الگوبرداری می کنند، به وسایل و اسباب بازی های مرتبط با این شخصیت علاقه شدیدی دارند و حتی نگرش آنها در مورد جهان و زندگی نیز تحت تاثیر این کارتون قرار گرفته است.

ممکن است والدین به دلیل علاقه زیاد کودکان، از جنبه های مثبت و منفی که شخصیت های این کارتون بر کودکانشان می گذارند غادفل باشند و اطلاعی از اینکه آیا دیدن اینگونه کارتون ها برای کودکان مفید هستند یا مضر نداشته باشند. در این بخش ابتدا به معرفی داستان کارتون و سپس به بیان جنبه های مثبت و منفی آن می پردازیم.

داستان

این کارتون از جایی شروع می شود که بنجامین تنیسون، یا همان بن تن ده ساله قرار است تعطیلات را با پدر بزرگ خود بگذراند و تمام سال را برای این تعطیلات برنامه ریزی کرده است. او بعد از اینکه سوار ماشین پدربزرگش می شود دختر عموی خود، گوئن، را که هم سن اوست و برای گذراندن تعطیلات با پدر بزرگ آمده است می بیند.

بن که تمام نقشه های خود را برای تعطیلات نقش بر آب می بیند، بسیار ناراحت می شود و پس از ورود به جنگل از پدر بزرگ جدا می شود و داخل جنگل می رود. ناگهان شهاب سنگی به سمت او می آید و در نزدیکی او به زمین برخورد می کند. بن به سمت آن شهاب می رود و در کمال تعجب می بیند که ناگهان آن شهاب که بیشتر به یک توپ فلزی شبیه بود، باز و یک ساعت مچی داخلش نمایان می شود.

او دستش را به سمت ساعت دراز می کند و ساعت به دور دست بن می پیچد. پس از مدتی بن متوجه می شود که با هر بار فشار دادن دکمه ای در آن ساعت می تواند به شکل یکی از ده موجود فضایی و خیالی با قدرت بسیار بالا تبدیل شود و وظیفه دارد علیه شر در تمام کهکشان مبارزه کند. او همراه با دختر عمو و پدربزرگش به مسافرت می پردازد و سعی می کند به وظیفه خود عمل و به دیگران کمک کند. (بازی بن تن)

فیلم بتمن آغاز می‌کند (Batman Begins) اثر کارگردان محبوب کریستوفر نولان که در سال ۲۰۵۵ اکران شد توانست موفقیت‌های زیادی را هم از نظر تجاری و فروش و هم از نظر منتقدان کسب کند. همین مسئله بهانه‌ای شد که نولان به فکر ساخت سه گانه‌ای با محوریت شخصیت بتمن بیفتد. قبل از این اثر، غیبت دو شخصیت فوق‌العاده محبوب کمپانی دی سی یعنی سوپرمن و بتمن که از اوایل دهه ۲۰۰۰۰ دیگر روی پرده نقره‌ای سینماها دیده نشده بودند به شدت حس می‌شد. قبل از سال ۲۰۰۰ و پیش از فیلم Batman Begins همانطور که اشاره شد، آخرین اثری که از شخصیت سوپرمن به روی پرده سینما رفت در سال ۱۹۸۷ و فیلم سوپرمن 4: در جستجوی صلح (Superman IV: The Quest for Peace) بود که کریستوفر ریو نقش مرد فولادی یا همان سوپرمن را ایفا می‌کرد. همچنین قبل از آن سال، فیلم‌های با محوریت بتمن هم توسط تیم برتون و جوئل شوماخر ساخته شده بود و آخرین قسمت آن در سال ۱۹۹۷۷ اکران شد که بی‌برنامگی‌ها و ناهماهنگی بین عوامل و مسئولین دست اندر کار، باعث خراب شدن مجموعه خود شد.

سوپرمن نام فیلمی ابرقهرمانانه به کارگردانی ریچارد دانر است که در سال ۱۹۷۸ بر اساس داستان‌های مصور سوپرمن ساخته شده است. اسطوره سازان در این مقاله مطالب جالبی در مورد فیلم سوپرمن برای شا عزیزان تهیه کرده است که در ادامه می خوانید.

بودجه هنگفت، فروش چشمگیر

ساخت فیلم سوپرمن ۵۵ میلیون دلار هزینه در بر داشت که در سال ساخت فیلم، بودجه هنگفتی برای یک فیلم به حساب می‌آمد اما فروش فوق‌العاده سوپرمن (بیش از ۳۰۰ میلیون دلار) راه را برای ساخت دنباله‌های فیلم، هموار ساخت.

سوپرمن ۲ (۱۹۸۰)، سوپرمن ۳ (۱۹۸۳)، سوپرمن ۴ در جستجوی صلح (۱۹۸۷) و بازگشت سوپرمن (۲۰۰۶) دنباله‌های این فیلم به حساب می‌آیند. لازم است ذکر شود که فیلم بازگشت سوپرمن ادامه‌ای بر ماجراهای قسمت اول و دوم فیلم است و قسمت‌های سوم و چهارم را نادیده گرفته است.

مارتین گودمن با راه‌اندازی مجله «مارول کمیک» از اولین ابرقهرمان‌ها رونمایی کرد که این شخصیت‌ها بعدها وارد سینما شده و دنیایی جدید در این هنر گشودند. صنعت سینما در طول بیش از یک قرن از عمر خود، فراز و نشیب های زیادی را پشت سر گذاشته است. در دوره های گوناگون آثار سینمایی با تاثیر از شرایط زمانه، همواره بازتابی از آمال و آرزوهای جوامع مختلف بوده است. در حقیقت بسیاری از بزنگاه های تاریخ معاصر جهان را می توان با مرور فیلم های سینمایی یک صد سال اخیر از منظر روانکاوی و جامعه شناسی تحلیل کرد. در این نظریه، بازیگران واسط ضمیر ناخودآگاه تماشاچیانی هستند که در سالن های تاریک سینما تجربه های نیمه تمام و بعضا دست نیافتنی زندگی شخصی خود را را در قالب قهرمانان سینمایی فرافکنی می کنند. از همین‌رو در ادوار گوناگون، ژانرهای سینمایی مختلفی بیش از پیش مورد توجه قرار می گیرد؛ گاه قهرمانان عاشق پیشه محبوب تماشاچیان هستند و گاه گانگسترهای هفت تیرکش. بعضی وقت ها رشادت سربازان فیلم های جنگی عزت نفس می بخشند و گاهی آن شخصیت مرموز و ساکت فیلم های نوآر.

همه ساله در دنیای سینما تعداد زیادی فیلم‌های علمی- تخیلی روی پرده می‌آیند. فیلم‌هایی که شمار زیاد آنها در  قیاس با ژانرهای دیگر می‌تواند مبین پرطرفداربودن آنها باشد. این پرطرفداربودن هم باعث شده تا این فیلم‌ها بیشترشان با فروش‌های باورنکردنی و مافوق تصور روبه‌رو ‌شوند، به‌خصوص گونه ابرقهرمانی این نوع سینما؛ از آنها که تماشاگران را در لذت تماشای نیروهای مافوق طبیعی قهرمانانی چون سوپرمن، بتمن، اسپایدرمن و... شریک می‌کنند.

هنگامی که شرکت «مارول» تصمیم گرفت دنیای سینمایی خودش را بسازد، شاید چیزی بیشتر از یک رویا به نظر نمی‌آمد. چه کسی فکر می‌کرد که این دنیای سینمایی بتواند به یکی از بزرگ‌ترین ماشین‌های پولسازی تبدیل شود؟ در این روزها که قهرمانان در سینما حکومت می‌کنند، هیچکس چنین تفکری ندارد اما چندین سال پیش قضیه چیزی بیشتر از یک قمار جنون آمیز نبود. در سوی دیگر، شرکت «دی سی» نباید از رقابت عقب می‌ماند. آن‌ها خیلی دیر یادشان آمد که چه گنجینه‌های پولساز بزرگی دارند و باید هر چه سریع‌تر دنیای سینمایی خودشان را برپا می‌کردند. مارول با چند سال برنامه‌ریزی و جبران اشتباهات، فیلم به فیلم بهتر شد و کار را به جایی رساند که بشود به آن اعتماد کرد و بدون ترس به تماشای آثارش نشست. در طرف دیگر، دی سی نمی‌توانست با بتمن‌های نولان کار را آغاز کند. این تریلوژی و کاراکترهایش واقع گرایانه‌تر از هرچیزی بود که تاکنون دیده بودیم و اگر می‌خواستند دنیای سینمایی دی سی را براساس آن بسازند، به نظر امکان پذیر نمی‌آمد. پس یک شروع تازه لازم بود و زک اسنایدر-کارگردانی که مخالف و موافق به یک اندازه دارد –  برای ساخت آن انتخاب شد. «مرد فولادین» در 2013 به اکران در آمد و استارت این مجموعه را زد. فیلمی نسبتأ موفق که مخاطب را به ادامه کار امیدوار می‌ساخت. حال، «بتمن علیه سوپرمن: طلوع عدالت» دومین فیلم از دنیای سینمایی دی سی ساخته شده و می‌خواهد یک جنگ داخلی به راه بیاندازد. این فیلم همان آزمون و خطایی است که مارول هم زمانی آن را پشت سرگذاشت.