اسطوره سازان تمدن ایرانی

سینمای هالیوود یکی از اصلی ترین مراکز فیلم سازی در دنیای امروز به شمار می رود که فعالیت عمده ای در صادرات تفکر فرهنگی ایالات متحده به دنیای خارج از آمریکا را بر عهده دارد. از همین رو می توان گفت که سینما جایگاه مهمی در دیپلماسی عمومی ایالات متحده دارد. در همین خصوص رامین شریف زاده کارشناس برجسته مسائل فرهنگی و سینما در گفتگو با فردا، به بررسی صنعت فیلم‌سازی هالیوود از حوزه‌های مختلف فرهنگی، سیاسی، جامعه شناختی، اقتصادی و انتقادی پرداخت هزینه یک فیلم هالیوودی ۲۵ برابر بودجه سینمای ایران است

 
-  به عنوان بخش ابتدایی گفتگو بفرمایید که جایگاه هالیود در سیاست گذاری فرهنگی آمریکا چیست؟
 
یک هماهنگی میان سیاست های آمریکا با مسائل فرهنگی این کشور همواره وجود داشته و این نکته بسیار حائز اهمیت است که بدانیم این نوع سیاستگذاری، صرفا سیاست دیکته شده از سوی دولت آمریکا نیست بلکه به خاطر نوع تفکر و فضای فرهنگی حاکم بر آمریکاست. به عبارت دیگر در ایالات متحده اینگونه نیست که صرفا دولت این کشور پولی را تهیه کرده و در اختیار تهیه کنندگان و کارگردانان قرار دهد و به آنها بگوید فیلم هایی را بسازید که من می خواهم. بلکه بخش بسیاری از تولیدات سینمایی هالیوود بر اساس نوع تفکر حاکم بر جامعه آمریکاست و تنها بخش کوچکی از این دست تولیدات با حمایت های مستقیم و غیر مستقیم دولت این کشور تهیه می شود. راه موفقیت جامعه آمریکا و سینمای هالیوود نیز در همین مسئله است. تفاوت سینمای هالیوود با سینمایی مانند کشور ما در این است که تولیدات هالیوود با توجه به نوع فضای فرهنگی حاکم بر آمریکا انجام می شود بلکه حتی یک گام جلوتر گذاشته و فرهنگ سازی و جریان سازی را نیز به دست می گیرد. اتفاقی که در دوره پهلوی در یک دوره کوتاه در دهه 40 نیز در کشور ما افتاد و سینمای ایران همگام با سیاست های حاکم بر رژیم پهلوی حرکت می کرد، یعنی زمانی که فقر و غنا در کشور افزایش می یافت فیلم هایی ساخته می شد که در آن فقر یک عیب محسوب نمی شد و آدم های فقیر را انسان های خوب و شریفی به تصویر می کشید. یعنی این فیلم ها بودند که جامعه را حمایت می کرد اما الان متاسفانه این نگاه در سینمای ایران حاکم نیست.

 
-  هالیود را تا چه حد سیاست زده می دانید و آیا سیاست در آثار و تولیدات آن تاثیرگذار است؟
 
سیاست تاثیرگذار هست اما با مرور بر آثار سینمایی هالیوود به این نتیجه دست می یابیم که آثار بیش از سیاست زدگی بر اساس نوع تفکر جامعه ساخته می شوند. جامعه آمریکا یک جامعه باز و آزاد از لحاظ فکری است. در نتیجه فیلمی در آن کشور می تواند موفق باشد که جامعه را بیشتر به خود جلب کند. فیلمی هم می تواند جامعه را به خود جلب کند که حرفی برای گفتن داشته باشد و حرفی برای جامعه آمریکا داشته باشد. این یک معامله دو سویه است و کسی نمی تواند بگوید من صرفا برای سیاست های آمریکا یک فیلمی را می سازم حتی اگر به قیمت نارضایتی مردم باشد در کنار آن فروش بالا هم کسب می کنم. قطعا چنین اتفاقی در سینمای هالیوود وجود ندارد. بنابراین در جامعه در رقابت آزاد باید به دنبال جذب مشتری بود و مشتری زمانی جلب می شود که بتوان با آن همفکری کرده و ایده های نو به وی ارائه داد. سینمای آمریکا در حال حاضر اینگونه است و فلسفه ای که در غرب وجود دارد الان همینگونه رو به جلو حرکت می کند. سینما نیز تولیدات خود را همگام با این تفکرات و فلسفه جدید افزایش می دهد. الان بخش عمده ای از فیلم های هالیوود بیشتر از فضای فلسفی و فرهنگی آمریکا نشات می گیرد، نه از فضای سیاست زده. الان فلسفه غرب حرف هایی با خود همراه دارد که آن را می توان در فیلم های هالیوود مشاهده کرد. یعنی نوع نگاه به خدا، جهان آخرت و انسان به گونه ای شده که کمترین رنگ و بو از سیاست زدگی را با خود همراه دارد و نوع تفکر حاکم بر جامعه را به تصویر می کشد. در کنار اینگونه تولیدات، فیلم هایی هم در سینمای هالیوود وجود دارد که سیاست در آن موج می زند. مانند همین فیلم تک تیراندازی که ساخته شده بود و بر اساس خط و مشی و سیاست های آمریکا بود. اما در سینمای آمریکا با یک فیلم یا ده و حتی صد فیلم طرف نیستیم. در سینمای آمریکا بیش از 1000 فیلم در سال تولید می شود که بخش عمده آن با نگاه حاکم بر جامعه و بخش کمتری نیز بر اساس سیاست های دولت آمریکاست.
 
-         امریکا چگونه از هالیوود برای نفوذ فرهنگی استفاده می کند؟
 
حرکت فرهنگی تفاوت های بسیاری با حرکت سیاسی دارد. در کشور ما در یک دوره زمانی در دوم خرداد فیلم های سیاسی ساخته می شد. به عنوان مثال خانم تهمینه میلانی یا مسعود کیمیایی فیلم های تند سیاسی می ساختند اما همه این فیلم ها تاریخ مصرف داشت و از تاریخ مصرف آن که می گذشت دیگر فیلم قابل مشاهده نبود. در آن برهه شور و هیجانی در فیلم هایی مانند متولد ماه مهر ساخته احمدرضا درویش یا اعتراض مسعود کیمیایی و دو زن تهمینه میلانی مشاهده می شد که تاثیر آن فقط حدود 6 ماه بود و بعد از گذشت تاریخ مصرف آن، دیگر جزو فیلم های فراموش شده قرار می گرفت. اما همین خانم تهمینه میلانی وقتی سال ها بعد به سمت ساخت فیلم های فرهنگی رفت و از شعار زدگی دور شد، فیلم هایش نیز از عمق بیشتر و کیفیت بالاتری برخوردار شد. سینمای آمریکا و هالیوود نیز همینگونه است و فیلم های سیاست زده صرف به مردم نشان نمی دهد. چون می داند اگر فیلم های سیاست زده تحویل دهد مردم خیلی سریع آن را پس می زند، از همین رو کارگردانان هالیوود روی کارهای فرهنگی و ریشه دار سرمایه گذاری می کنند و اساس فرهنگ و نگاه فرهنگی جامعه و جوامع مختلف را با تغییر مواجه می سازد.
 
-         یک از نکاتی که در سینمای هالیوود وجود دارد همین تغییر نگاه فرهنگی در سایر جوامع است. در این خصوص سوپر استارها در سینمای هالیوود برای جغرافیای امریکا طراحی می شوند یا جغرافیای کل جهان؟
 
به یقین وقتی در عرصه اقتصاد به بازار جهانی نگاه می کنیم بنابراین دیدگاه ما نیز دیدگاه جهانی خواهد بود. اصلا نگاه منطقه ای برای اقتصاد سینما سم است و کوته فکری است اگر گمان کنیم هالیوود ساخته هایش را منطقه ای و فقط برای مردم آمریکا عرضه کند. بلکه چنین اقدامی اولین گام در شکست و فرو رفتن سینماست. چرا سینمای ما سینما نیست، چون غالب سینماگران ما فقط به مشکلات داخلی می پردازند. ما چند فیلم جهانی ساخته ایم که در آن حرف مشترک همه مردم دنیا وجود داشته باشد؟ هرچه فیلم می سازیم هم درباره مشکلات داخلی است به همین دلیل فیلم های ایران خارج از کشور، هیچ بیننده ای ندارد. این فیلم هایی هم که جایزه کن یا اسکار می گیرد را هم مقایسه نکنیم چراکه جز مقاصد سیاسی در آن هدف دیگری نیست. اما فروش سینمای ایران در خارج، هیچ است. در مقابل سینمای کشوری مانند هند به دلیل نگاه فرامنطقه ای در خارج از مرزهای این کشور نیز طرفدار یافته و به فروش می رسد. هالیوود هم با قدرتی بسیار فراتر از سینمای هند به ساخت تولیداتی روی می آورد که نگاه جهانی در آن حاکم است و معیار آن یک انسان جهانی است و بر اساس آن حرف مشترک همه مردم دنیا را می زند. این به معنای تایید مفهوم سینمای هالیوود نیست بلکه حرف از توانمندی آنها در ساخت فیلم است. آنها توانمند هستند، نگاه جهانی دارند و به همین دلیل موفق هم هستند. ما نیز اگر بخواهیم موفق شویم باید نگاه و توانمندی خود را به آنها برسانیم.
 
-   در این بین چرا پذیرش شخصیت های هالیودی درکشورهای دیگر با توجه به اینکه هر کشوری فرهنگ خودش را دارد، زیاد است و این سوپر استارها خیلی زود تبدیل به چهره و الگو در همه جهان می شوند؟
 
این مسئله دلایل مختلفی می تواند داشته باشد. پذیرش آثار آمریکایی و هنرپیشه های هالیوود، دلایل مختلف دارد. یعنی هر کس که به سینما می رود صرفا به خاطر مفهوم واقعی فیلم نمی رود. بلکه خیلی ها به خاطر چهره و بازی هنرپیشه یا جلوه های ویژه فیلم به سینما رفته و به تماشای یک فیلم می نشینند. بنابراین نمی توان محبوبیت بازیگران هالیوود را با موفقیت سینمای آمریکا هماهنگ کنیم و بگوییم که سینمای آمریکا اگر موفق است صرفا به خاطر سوپراستارهای آن هست یا نیست. بنابراین محبوبیت سینمای هالیوود دلایل مختلفی دارد و فقط به چهره بازیگران معطوف نمی شود. حتی می توان گفت این عمق فیلم های هالیوودی است که موجب می شود شخصیت در آن برجسته شده و به محبوبیت دست یابد.
 
-     چه هزینه هایی برای حمایت از هالیوود شده و آیا رقم و قیمت مشخصی برای آن وجود دارد؟   
 
بودجه و درآمد یک فیلم موفق آمریکایی تقریبا برابر با بودجه حاصل از فروش یک سال نفت در ایران است. این ارتباط، ارتباطی نیست که آمریکا برای آن سرمایه گذاری کرده باشد بلکه در دنیای سرمایه داری چنین سیستمی وجود دارد. آنها آمده اند تعداد سالن های سینمای خود را بالا برده اند و به تبع آن به سودآوری از فیلم های خود می پردازند. ما در ایران چیزی در حدود 200 سینما برای جمعیت 80 میلیونی داریم. در صورتی که در ایالات متحده با جمعیتی حدود 250 میلیون نفر که 3 برابر ایران می شود، 3500 سالن سینما وجود دارد. این آمار نشان می دهد جمعیت آنها 3 برابر ایران است اما تعداد سالن های سینمای آنها بیش از 17 برابر ایران است. یعنی آنها فهمیده اند که راه چیست و می دانند وقتی تعداد سالن های سینمای خود را بالاتر می برند و فیلم با کیفیت تر ساخته می شود، فروش بیشتر می شود و وقتی فروش بیشتر شد، هزینه های بیشتر برای فیلم انجام می شود تا محصول بهتری در دید مردم قرار گیرد. سینمای آنها هیچگاه زمین نمی خورد چون هزینه میلیاردی می کنند و فروش و درآمد میلیاردی هم به تبع آن کسب می کنند. این فروش بالا نیز به دلیل بالا بودن تعداد سالن های سینما و کیفیت ساخت محصولات است. بنابراین یک معادله معمولی است.
 
-   یعنی فقط از طریق فروش فیلم ها درآمدزایی می کنند یا اینکه از سوی دولت آمریکا نیز حمایت هایی صورت می گیرد؟
 
در سینمای هالیوود سرمایه گذار شخصی است و اگر حمایتی هم از سوی دولت آمریکا صورت گیرد بیشتر معنوی است. بدین صورت که هنرپیشه ای را بیشتر مطرح می کنند که بیشتر به آن نیاز دارند. آنجا مانند سینمای ایران نیست که دولت برای یک فیلم 400 میلیون تومان پول دهد. بلکه در دنیای سرمایه داری خودشان درآمد را کسب می کنند و فقط به حمایت های معنوی چشم می دوزند. البته باید به این نکته هم توجه داشت که در آمریکا سرمایه گذاران خوب سینما افرادی هستند که با دولت نیز هماهنگ هستند اما این هماهنگی به معنای ارائه پول از سوی دولت به این سرمایه گذاران نیست.
 
-  به عنوان بخش پایانی گفتگو بفرمایید که سینمای هالیود کدام سبک زندگی را قرار است ترویج کند؟
 
در این باره 2 بحث وجود دارد. اول موضوع جهانی شدن و دوم مبحث جهانی سازی. مسئله جهانی شدن امر محتومی است که تمام انسان های کره زمین به آن اعتقاد دارند، در دین و مذهب ما نیز این مسئله وجود دارد و فلسفه ظهور امام زمان(عج) نیز همین مسئله جهانی شدن است. این مسئله را دنیای غرب نیز قبول دارد و خیلی زودتر به این نتیجه دست یافته که جهانی شدن در کار است و نمی توان جلوی آن را گرفت. تمام تکنولوژی هم که غرب ایجاد می کند در مسیر همین جهانی شدن است. به یقین در سال های آینده نیز این جهانی شدن با سرعت بیشتری حرکت خواهد کرد و انسان ها با مدت زمان بسیار کمتری با یکدیگر ارتباط برقرار خواهند کرد. اما تفاوت نگاه ما به دنیای غرب در این است که ما جهانی شدن را قبول داریم آنها جهانی شدن را با پیش فرض جهانی سازی قبول دارند. آنها می گویند دنیایی که قرار است جهانی شود با تفکرات ما باید جهانی شود. به همین دلیل به جهانی سازی با نگاه و تفکر خود عمل می کنند. در نهایت هم قطعا دنیا در این مسیر قرار نخواهد گرفت و جهانی شدن بدون جهانی سازی محقق خواهد شد اما آنها بر اساس این نگاه جهانی سازی پیش می روند. این جهانی سازی آنها اما مستلزم این است که نقطه نظرات و تفکرات همه مردم دنیا هماهنگ شود. آنها بر این باورند که مردم آنگونه که ما فکر می کنیم باید فکر کنند، نه آنگونه که باید فکر کنند. بنابراین دنیا را به سمت تفکراتی سوق می دهند که جهانی سازی را محقق کند. در این مسیر اشتباهی که آنها دارند این است که جهان را به سمت باطل سوق می دهند و برخلاف مسیرحق حرکت می کنند. منافات مسیر حق با جهانی سازی نیز باعث می شود که آنها بر این اشتباه خود پافشاری کرده وهمچنان به مسیر باطل خود ادامه دهند. در تولیدات جدید آمریکا نیز تمام چهره هایی که یک روز به عنوان چهره های منفور به حساب می آمدند مانند دراکولا و مومیایی و ...، امروز در فیلم های جدید به عنوان چهره های موفق و دوست داشتنی به نمایش درمی آیند. یعنی دراکولای و مومیایی که یک چهره خونخوار بودند به عنوان یک چهره محبوب قلمداد می شوند که همه به سمت آنها گرایش پیدا می کنند. این یک نگاه جدید است که در سینمای آمریکا مطرح شده و در راستای همان نگاه تنفر از خشونت و خونخواری است که این آثار تولید می شود. آنها می خواهند محبت جهانی ایجاد کنند. در یکی از جدیدترین ساخته های آمریکایی، نشان می دهد که مردم برای فرار از جنایات مسلمانان عثمانی به دراکولا پناه می برند و از دراکولا می خواهند که در برابر مسلمانان عثمانی ایستادگی کنند. این نگاه جدیدی است که سینمای هالیوود آن را ترویج می دهد.