اسطوره سازان تمدن ایرانی

یک سال پس از نخستین نمایش فیلم ورود قطار به ایستگاه در فرانسه، این فیلم به عنوان اولین فیلم سینمایی در ترکیه به نمایش در آمد.

تاریخ سینمای ترک را می‌توان به ۷ دوره متفاوت تقسیم کرد:

۱.سال‌های بین ۱۹۱۴ تا ۱۹۳۰،
۲.سال‌های بین ۱۹۳۱ تا ۱۹۵۰،
۳.سال‌های بین ۱۹۵۱ تا ۱۹۶۰،
۴.سال‌های بین ۱۹۶۱ تا ۱۹۷۰،
۵.سال‌های بین ۱۹۷۱ تا ۱۹۸۰،
۶.سال‌های بین ۱۹۸۱ تا ۱۹۹۰،

۷.سال‌های بعد از سال ۱۹۹۰ یا همان دوره معاصر سینمای ترک.

در سال ۱۹۱۴، فواد اوزکینای با ساختن یک فیلم مستند اولین فیلم ترک را ساخت.

سینمای ترکیه را بطور عمومی با نام ییلماز گونی می شناسیم،اما در ادامه سینمای نوین ترکیه با درخشش هایی که در جشنواره های بین المللی داشت، خود را هر چه بیشتر بر سر زبان ها انداخت.

متاسفانه در ایران آثار موجود درباره سینمای ترکیه بسیار اندک است.

کسانی مانند نوری بیلگه جیلان،فاتح آکین،سمیح کاپلان اوغلو و... که برخی در ترکیه مشغول فیلمسازی هستند و برخی دیگر نیز در مهاجرت به این کار مشغول هستند.اختلاط فرهنگی با آلمان و تعداد مهاجران زیاد ترک در این کشور شاید در راه یافتن به بازار اروپا بی تاثیر نبوده باشد.

زندگی ترک های ساکن آلمان،مشکلات اجتماعی آنها و دغدغه های شغلی شان اغلب مضمون اصلی فیلم های «آکین» را تشکیل می دهد.

کاپلان اوغلو در میان دیگر فیلمسازان نسل جدید ترکیه،سینمای متفاوتی ارائه کرده است.او که خرس طلای جشنواره فیلم برلین را در کارنامه دارد، سینمایی شاعرانه را به تماشاگران عرضه می‌کند؛ سینمایی که در آن حاشیه صوتی فیلم هم به اندازه حرکت‌های چشمگیر دوربین از اهمیت و پیچیدگی‌های خاص خودش برخوردار است.

از جمله افتخارات این کارگردان می‌توان به نامزدی شیر طلایی ونیز با فیلم «شیر» و کسب جایزه بهترین کارگردان بخش بین‌الملل جشنواره فیلم فجر با فیلم «تخم‌مرغ» در سال 2008 اشاره کرد.

نوری بیلگه جیلان نیز از نظر مضامین و سبک شاعرانه اشتراکات بسیاری با عباس کیارستمی دارد.

فیلم‌های سه میمون (۲۰۰۸) ، روزی روزگاری در آناتولی (۲۰۱۱) و خواب زمستانی (۲۰۱۴) موفق‌ترین آثار جیلان به شمار می‌روند، که اولی جایزه بهترین کارگردان جشنواره فیلم کن ۲۰۰۸ ، دومی جایزه گرندپری جشنواره فیلم کن ۲۰۱۱ و سومی جایزه بهترین فیلم جشنواره فیلم کن ۲۰۱۴ را نصیب او کرد. سه میمون به عنوان اولین فیلم در تاریخ سینمای ترکیه در بخش بهترین فیلم خارجی زبان آکادمی اسکار هم پذیرفته شد.

فیلم «روزی روزگاری در آناتولی» به عنوان نماینده سینمای ترکیه در جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی‌زبان ۲۰۱۱ معرفی شده بود.

جیلان زندگی هنری خود را با عکاسی آغاز کرد.او عکس‌هایی را که بین سال‌های ۱۹۸۲ تا ۱۹۸۹ گرفته بود «عکس‌های اولیه»، عکس‌های دوره دوم خود (۲۰۰۳ تا ۲۰۰۹) را «سینما اسکوپ ترکی» و دوره سوم (۲۰۰۶ تا ۲۰۰۸) را «برای پدرم» نام‌گذاری کرد. مکان‌های عکاسی‌اش، بعدها لوکیشن‌های زیادی از فیلم‌هایش را شکل داد. جیلان فیلمسازی را از سال ۱۹۹۵ با ساخت فیلم کوتاه پیله آغاز کرد که در جشنواره فیلم کن ۲۰۰۵ به نمایش درآمد و این اولین حضور یک فیلم کوتاه ترکی در این فستیوال بود. سپس در سال ۱۹۹۸، نخستین فیلم بلند خود را با نام قصبه کارگردانی کرد.ابرهای ماه می(۱۹۹۹) و دوردست(۲۰۰۲) به نوعی سه گانه او محسوب می شوند.او در هر سه فیلم از خانواده و دوستانش به عنوان بازیگر استفاده کرد و خود نیز کارهای تکنیکی از قبیل فیلمبرداری،طراحی صدا،فیلمنامه و کارگردانی را شخصا انجام داد.

سومین فیلم بلند او دوردست (۲۰۰۲) موفق به دریافت جایزه‌های بسیاری از جمله جایزه هیئت داوران و جایزه بهترین بازیگر مرد در جشنواره کن شد. اقلیم‌ها (۲۰۰۶) فیلم چهارم او نیز جایزه فیپرشی جشنواره کن ۲۰۰۶ را به‌دست آورد و مورد استقبال منتقدان قرار گرفت. این فیلم در جشنواره فیلم پرتقال طلایی آنتالیا، برنده ۵ جایزه از جمله بهترین کارگردانی شد. سه میمون، جایزه بهترین کارگردان جشنواره فیلم کن را در سال ۲۰۰۸ به‌دست آورد و "خواب زمستانی" جایزه بهترین فیلم جشنواره فیلم کن را در سال ۲۰۱۴ کسب کرد.

جیلان در شصت و دومین دوره جشنواره فیلم کن در سال ۲۰۰۹، یکی از اعضای هیئت داوران بخش مسابقه بین‌المللی بود.

سینمای ترکیه در سال های اخیر در سطح جهانی پیشرفتهای چشمگیری داشته است و نام سینماگران این کشور در کنار بزرگان سینمای جهان می درخشد و نوید سینمایی درخشان در آینده ای نزدیک از این کشور را می دهد و با دیدن فیلمهایی که در سال های اخیر در جشنواره های جهانی می درخشند، شما نیز فرصت تماشای آثار دیگر فیلمسازان مطرح سینمای معاصر ترکیه همچون: دمیر کوبوز، رها اردم، درویش زعیم و پلین اسمر را از دست ندهید. (منبع سلام سینما)

سال ۲۰۱۴ سینمای ترکیه ۱۰۰ ساله شد که در این فاصله صعنت سینمای این کشور فراز و فرودهای زیادی داشته و امروز سینمای مستقل و هنری ترکیه در جهان شهرت بیشتری دارد.

 تاریخ کشور ترکیه پر بار و آکنده از داستان های شنیدنی است و عناصر نامتجانسی که بر تارک تاریخ کشور ترکیه نقش بسته بر سینمای این کشور نیز تاثیر گذاشته است.

مسیری که سینمای ترکیه پیموده منفک از تاریخچه جمهوری این کشور نیست. این مسیر با سیاست، تغییرات اجتماعی، خرافات، ترس ها، از دست دادن کشور به دلیل مهاجرت ها در هم تنیده شده است و از آنجا که در بزنگاه های تاریخی همیشه هنر ملهم از واقعیت بوده سینمای ترکیه هم همین مسیر را رفته است.

نخستین فیلمی که در این کشور به نمایش درآمد در سال ۱۸۹۶ بود. در سال های ۱۹۲۰ دو کمپانی سکان سینما را در این کشور را بر عهده داشتند و فیلم ها وارداتی بودند. در سال های ۱۹۳۰و ۱۹۴۰ کارگردان تئاتر موشین ارطغرل دست خالی هویت سینمای ملی ترکیه را ساخت. او در سال های ابتدایی ۱۹۵۰، Yesilcam را بنیان گذاشت. این اصطلاحی است که برای سینمای این کشور به کار می بردند. در سال های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ سینما در این کشور رونق گرفت و سالانه بیش از ۳۰۰۰ فیلم در این کشور تولید می شد. در سال های ۱۹۸۰ این رقم کاهش پیدا کرد. سال های ۱۹۹۰ دوران سختی سینمای ترکیه بود اما در سال های ۲۰۰۰ سینمای مستقل ترکیه با تولید فیلم های بیشتری رونق پیدا کرد.

نخستین فیلم تاریخ سینمای ترکیه

منابع رسمی اعلام کردند که نخستین فیلم تاریخ سینمای این کشور مستند «نابودی بنای یادبود روسیه در سن استفانو» در سال ۱۹۱۴ است. نخستین فیلم ناطق ترکیه «ازدواج همت آقا»  محصول ۱۹۱۶ است. در این دوران کمپانی ایپک فیلم و کمال فیلم بیشتر فیلم ها را تهیه می کردند. این دو کمپانی آرام آرام صنعت سینمای کشور ترکیه را گسترش دادند.

پدر سینمای ترکیه

در صنعت سینمای ترکیه، موشین ارطغرل را به عنوان کسی می‌شناسند که به صنعت سینمای این کشور سر و شکل داد. او در سال ۱۸۹۲ چشم به جهان گشود و پیشگام کارگردانی و بازیگری در تئاتر ترکیه بود و سپس به سینما ملحق شد. موشین در سال های ۱۹۲۰ به سینمای این کشور پیوست و سالیان طولانی پیشگام سینما بود. کارنامه کاری او طیف گسترده ای از ژانرها را دارد از کمدی گرفته تا درام. او رمان ها را به فیلم تبدیل می کرد و بخاطر آثار  ارطغرل بود که مردم ترکیه به سینما رفتن خو گرفتند.

سلطه ارطغرل بر سینمای این کشور در سال های میانی ۱۹۴۰ با ورود فیلمسازان جوانی که پیشینه تئاتری نداشتند از بین رفت. در سال ۱۹۴۳ تنها یک فیلم در ترکیه ساخته شد که کارگردانش ارطغرل بود اما در سال ۱۹۴۷ این رقم به ۱۲ فیلم رسید. فیلمسازانی مانند سادان کامیل و فرخ کنچ به سینمای ترکیه تنوع آوردند. تشکیل انجمن تهیه کنندگان سینما به تهیه کنندگان فرصت همکاری های مشترک داد. نخستین جشنواره سینمایی ترکیه در سال ۱۹۴۸ راه اندازی شد تا به تبلیغ سینمای این کشور بپردازد. در این سال ها برای رونق سینما در ترکیه گام های مثبتی برداشتند.

شکوفایی سینمای ترکیه از سال های ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۰

با افزایش تولیدات سینمایی در ترکیه مخاطب سینما نیز بیشتر شد و کمپانی های جدید تولید فیلم تاسیس شدند. در این سال ها فیلم های مهمی در تاریخ سینمای ترکیه به تولید رسیدند که سبک های مختلف و متمایزی داشتند.

 فیلم هایی مانند «کانون نامینا» ساخته لطفی آکاد، زبان سینمایی جدیدی را در ترکیه به وجود آورد و از فیلم های ایستای دهه های گذشته فاصله گرفت. در سال های ۱۹۵۰ عاطف ییلماز وارد عرصه فیلمسازی شد که نام کلیدی در تاریخ سینمای این کشور است. ییلماز صدها فیلم ساخت؛ از ملودرام های سنگین گرفته تا فیلم های شخصی تر. او یکی از چهره های مطرح سینمای این کشور است.

در این سال ها تهیه کنندگان دنبال فیلمنامه های نو، بازیگران و فیلمسازان جدید بودند بنابراین در این سال ها گرایش هایی جذاب و نویی در سینمای ترکیه به وجود آمد که  این روند تا مدت ها ادامه داشت.

مانند هالیوود که شخصیت های ادبی و نویسندگان گاهی وارد حیطه فیلمنامه نویسی می شدند در سینمای ترکیه نیز این گرایش پدید آمد و نمایشنامه نویسان مشهوری مانند هلدون تانر به سینما گرویدند. در سال های ۱۹۵۰ خوانندگان مشهور نیز به بازیگری روی آوردند و خوانندگانی مانند زکی مورن در فیلم های متعددی نقش آفرینی کردند.

در همین سال‌ها کم کم ستارگان ترکی متولد و اکرم بورا، یبولماز گونی، گوکسل آرسوی وارد صنعت سینمای ابن کشور شدند. در این سال ها ستارگان زن نیز خوش درخشیدند که ترکان سورای، گونول یازار از جمله آنها بودند.

دهه ۱۹۶۰ با کودتا در ترکیه آغاز شد، اما این تغییرات سیاسی تاثیری بر سینما نگذاشت. بیش از ۵۰ کارگردان در این سال ها فیلم می ساختند. کونیت آرکین به عنوان یک سوپر استار برای اولین بار مقابل دوربین قرار گرفت و نام های شناخته شده به فعالیت ادامه دادند.

سال های۱۹۶۰ دوران تولید فیلم های «بزن برو» ای است. فیلم هایی که ظرف سه روز به تولید می رسیدند. تهیه کنندگان دنبال متن های عامه پسند بودند که بتوان از آنها اقتباس کرد. فوتو رمان ها و کتاب های مصور دستمایه فیلم ها شدند. فیلم های ابرقهرمانی در سینمای ترکیه به تولید رسیدند. اقتباس های ترکی از کتاب های مصوری مانند فلش گوردن، فانتوما و سوپرمن به نمایش عمومی درآمدند که اقتباس های ارزانی بودند.

در سال های ۱۹۷۰ هر سال به طور میانگین ۲۵۰ فیلم تولید می شد. این میزان فیلم را ۵۰ فیلمساز می ساختند. بعضی از آن فیلم ها مدل «بزن برو»ای بود. در این دوران ژانر «Arabsek» در سینمای این کشور به وجود آمد.

سینمای ترکیه در عرصه بین المللی شهرت چندانی نداشت. اما در سال  های ۱۹۶۰ اتوبوس ساخته تونک اوکان در جشنواره های متعددی به نمایش در آمد و Arkadas/دوست(یبولماز گونی) مدل جدیدی از درام های اجتماعی را به سینمای ترکیه معرفی کرد   .با پایان دهه ۷۰ سینمای ترکیه چندین فیلم معتبر تولید کرده بود که در تاریخ سینمای ترکیه ماندگار شدند.فیلم هایی مانند هاکاری ساخته بیر مویسم که جوایز متعددی برد.

در سال های میانی ۱۹۷۰کمدی های سخیف رونق ویژه ای پیدا کرد و دوران سختی برای  عده ای از فیلمسازان رقم زد.

از ممیزی تا تولیدات ارزان در سال های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰

سال های ۱۹۸۰ دهه تلخی برای سینمای ترکیه است. دومین کودتای سیاسی و نوارهای ویدیویی تاثیر منفی بر سینمای این کشور گذاشتند. در این سال ها تماشاگر فیلم های ترکی کم شد. این سختی برای بازیگران زن و مرد ترکیه هم بود. سیستم ستاره سازی که در سال های ۱۹۴۰ در این کشور به راه افتاد رفته رفته از بین رفت. در این دهه چندین جشنواره سینمایی به راه افتاد که مخاطب خاص داشت. آنها دنبال کشف استعدادهای نو بودند. با راه افتادن شبکه های خصوصی تلویزیون و فنآوری فیلم های ویدیوییU کارگردان های ترک رو به تولیدات ارزان آوردند. مخاطب این فیلم ها کارگران ترک مهاجر در کشور آلمان بودند که می خواستند یاد و خاطره وطن را حفظ کنند. تولید فیلم های ترکی به شدت کاهش پیدا کرد و این روند تا سال های ۲۰۰۰ به همین منوال ادامه داشت.

فیلمسازانی مانند عاطف ییلماز به ساختن فیلم هایی با مضامین جذاب ادامه دادند. فیلم های ییلماز در این دوران به زنان در جامعه ترکیه می پرداخت. در سال های ۱۹۸۰ ممیزی نقش کلیدی در سینما ایفا کرد. تا سال های ابتدایی ۱۹۹۰ همین روند بود و مشکلاتی را ایجاد می کرد. نمایش فیلم «جاده» ساخته ییلماز گونی که به موضوع زندانیان کردی می پرداخت که به خانه بر می گردند تا مدت ها (سال ۱۹۹۹) در ترکیه ممنوع بود در حالیکه «جاده» از جشنواره فیلم کن برنده نخل طلا در سال ۱۹۸۲ شده بود.

احیای سینمای ترکیه

در سال های میانی ۱۹۹۰ سازمان اروپایی «اروپین فیلم فاند یورو ایمیجز» به فیلمسازان جوان کمک کرد. این سال ها شروع تغییراتی است که از سال ۲۰۰۰ به آن سو تاثیرش را بر سینمای این کشور نشان می دهد. فیلم هایی مانند «راهزن» ساخته یاوز ترگل و محصول ۱۹۹۶ و «ویزونتل» ساخته ییلماز اردوغان محصول ۲۰۰۱ نشان از علاقه تماشاگران ترک به تولیدات محلی دارد.

در حالی که فیلمسازانی مانند نوری بیلگه جیلان، زکی دمیرکوبوز، درویش زعیم به شکل گیری سینمای هنری این کشور در این سال ها کمک کردند سمیح کاپان اوغلو یکی دیگر از چهره های مطرح سینمای هنری این کشور است و یسیم اوستان اوغلو و رها اردم دو چهره مطرح دیگر فیلم های هنری این روزهای ترکیه هستند که نمی توان تاثیر آنها را بر صنعت سینمای این کشور نادیده گرفت.

در همین سال ها استانداردهای تکنیکی فیلم های عامه پسند ترکیه بهتر شد و می توان گفت حماسه های تاریخی مانند «فتح ۱۴۵۳» و مجموعه «دره گرگ ها» به لحاظ تکنیکی کم از آثار هالیوودی ندارند.

در این سال ها سینمای مستقل ترکیه با تولید فیلم‌های بداهه پردازانه مانند «مردان روی پل» Koprudekiler و درام های کم  هزینه مانند «بی عیب و نقص ها» ساخته رامین متین نشان داد می شود با بودجه ناچیز فیلم های جذاب ساخت.

فیلم های کم هزینه سینمای ترکیه از سینمای جریان اصلی کاملا متمایز است. دو سال پیش نوری بیگله جیلان برای «خواب زمستانی» نخل طلا کن را برد و «عسل» ساخته سمیح کاپان اوغلو برنده خرس طلایی جشنواره برلین شد.

در حال حاضر سینمای مستقل ترکیه به مراتب شهرت بیشتری از سینمای جریان روز آن کشور دارد. هر ساله جشنواره های متعددی در این کشور برگزار می شود که جشنواره فیلم استانبول معتبرترین جشنواره سینمایی این کشور است.