اسطوره سازان تمدن ایرانی

 سینما و تلویزیون، هنر-صنعت‌هایی هستند که به شدت علاقه‌مند به برخورد و اکشن و موقعیت‌های تضادآفرین و نحوه غلبه بر این موقعیت‌ها و بازگشت به شرایط تعادل هستند. در حقیقت داستان‌های واقعی اسارت، جان می‌دهند برای ساخت سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی و ... . اصلاً خود این داستان‌ها اگر به درستی روایت شوند، بدون هیچ تکنیک روایی و ...، می‌توانند جذب کننده مخاطبان باشند. سینمای ایران نیز نسبت به این موضوعات بکر و سینمایی، البته بی‌تفاوت نبوده و نسبت به آن‌ها ادای دینی داشته است. نگاهی به چند مورد از این ادای دین‌ها می‌اندازیم.

بوی پیراهن یوسف
اثری از ابراهیم حاتمی‌کیا
سال تولید: 1374
این فیلم را بیشتر با آهنگ معروفش، آهنگ بوی پیراهن یوسف،‌ می‌شناسیم. البته بازی‌های ماندگار نصیریان و نیکی کریمی و ... را هم باید جزو خاطرات ماندگار این فیلم قلمداد کرد. فیلم روایت دایی غفور، راننده تاکسی فرودگاه است که علی‌رغم این‌که همه می‌گویند پسرش شهید شده، اما دلش گواهی می‌دهد که یوسفش زنده است. در مسیر فرودگاه با دختر جوانی به نام شیرین آشنا می‌شود که از خارج کشور، برای یافتن برادرش خسرو، که مفقودالاثرش به ایران بازگشته است. سرانجام این دو برای یافتن فرهاد راهی قصرشیرین می‌شوند. هنگامه، هنگامه بازگشت آزادگان است. اما سرنوشت روی دیگرش را به دایی غفور نشان می‌دهد و به جای فرهاد، آن‌ها یوسف را پیدا می‌کنند.
*
نفوذی
فیلمی از احمد کاوری و مهدی فیوضی
سال تولید: 1387
قصه این فیلم، قصه‌ای حسابی درگیر کننده است: یکی از آزادگان بازگشته به ایران جاسوس است. اما آیا جاسوس است؟ حرف و حدیث‌های پشت سر فریدون کیان‌فر است. به همین دلیل هنگام بازگشت، بازداشت و مورد بازجویی‌هایی قرار می‌گیرد. نیروهای اطلاعاتی و امنیتی هم با آزادگان دیگری که هم‌بند او محسوب می‌شدند، صحبت می‌کنند تا به اصل ماجرا پی ببرند. آخر قصه البته پایان خوشی دارد؛ جاسوسی که میان اسیران ایرانی حضور داشت و باعث لو رفتن و شهادت چند نفر از اسرا شده بود، فردی دیگر بود و بی‌گناهی فریدون اثبات می‌شود.
*
پرواز از اردوگاه
اثری از حسن کاربخش
سال تولید: 1372
کلاً سوژه زندان و فرار و نحوه فرار و تصویرپردازی این چگونگی فرار، جزو سوژه‌های همیشه جذاب سینما و تلویزیون بوده است. فیلم پرواز از اردوگاه نیز برای جذب مخاطبان خود، به یان فرمول ثابت شده رو آورده است. طی این فیلم، یک سرگرد خلبان ایرانی در عملیاتی شناسایی اسیر عراقی‌ها می‌شود. اول شکنجه‌اش می‌کنند و بعد به اردوگاه منتقلش می‌کنند. بعثی‌ها سعی دارند که اطلاعات او را به دست بیاورند. خود او هم سعی دارد که فرار کند تا اطلاعات به دست آمده را به نیروهای ایرانی منتقل کند. فیلم، روایت این فرا و تداخل نقشه بعثی‌ها و نقشه اسرای ایرانی است.
*
اخراجی‌ها 2
فیلمی از مسعود ده‌نمکی
سال تولید: 1387
سه‌گانه اخراجی‌ها هم دیگر معروفتر از آنی هستند که دباره‌شان صحبت کنیم. البته فیلم دوم اخراجی‌ها، به موضوع اسارت می‌پرداخت. اخراجی‌های فیلم اول در این قسمت اسیر شده و البته خانواده‌های آن‌ها نیز از طریق یک هواپیما ربوده شده به عراق برده شده بودند. ماجرای فیلم، روایت شجاعت‌های این گروه در عدم تمکین به درخواست بعثی‌ها دال بر نقش‌آفرینی در یک پروژه تبلیغاتی است. فیلم‌های ده‌نمکی البته موجب اعتراض بخشی از رزمنده‌ها هم شد؛ آن‌ها تصاویر ارائه شده این فیلم‌ها را غیرواقعی و طنزهای به کار گرفته شده را، نوعی وهن دفاع مقدس می‌دانستند؛ حتی اگر کارگردانش خودش سابقه جبهه و جنگ داشته باشد.
*
کیمیا
اثری از احمدرضا درویش
سال تولید: 1373
خسرو شکیبایی در هر فیلمی که باشد، یعنی آن اثر، واقعاً یک اثر سینمایی و خاص باید تلقی شود. کیمیا نیز، یک اثر ملودرام سینمایی است که فوق‌العاده از آب در آمده است. فیلم داستانی قوی دارد و پایانی غیرمنتظره. رضا، با نقش‌آفرینی شکیبایی، اسیر می‌شود. البته در روزگار قبل از اسارت، همسرش که باردار بوده باید مورد عمل جراحی قرار می‌گرفته. رضا که اهل جنوب بود، او را به بیمارستان می‌برد، ولی خودش اسیر می‌شود. همسرش می‌میرد و پزشکی که داشته او را جراحی می‌کرده، فرزندش را با خودش می‌برد و بزرگ می‌کند. رضا بعد از آزادی، به مشهد می‌رود و دخترش را پیدا می‌کند. اما وقتی که می‌بیند دخترش زندگی خوبی دارد، برای همیشه می‌رود؛ بدون دخترش.
*
مردی شبیه باران
کاری از سعید سهیلی
سال تولید: 1375
این اثر سینمایی به زندگی یکی از فرماندهان برون‌مرزی سپاه می‌پردازد که در جریان یکی از یورش‌های بعثی‌ها، اسیر و البته موجی می‌شود. بعثی‌ها برای شناسایی این فرمانده ارشد، فردی را به عنوان جاسوس اجیر کرده و میان اسرا می‌فرستند. این جاسوس به طور اتفاقی توسط منصور کشته می‌شود. از سوی دیگر، برادر همسر وی نیز در جریان شکنجه‌های بعثی‌ها شهید می‌شود. همسر منصور هم که اسیر شده، البته میان اردوگاه آورده می‌شود تا این فرمانده ارشد را شناسایی کند. او وقتی جنازه برادرش را می‌بیند، وی را به عنوان منصور معرفی می‌کند.
*
رنجر
کاری از احمد مرادپور
سال تولید: 1379
جمشید هاشم‌پور در دوره‌ای، ستاره اول سینمای ایران بود؛ با آن فیلم‌های اکشن و پر جنب و جوش خودش. البته بعدتر سیر فیلم‌هایش را عوض کرده و در آثار جدی‌تر دیگری هم نقش‌آفرینی داشت. او در این اثر سینمایی، نقش یکی از نیروهای کماندویی را بازی می‌کند که برای شناسایی به دل دشمن بعثی می‌زند. اما توسط بعثی‌ها شناسایی شده و راهی اردوگاه می‌شود؛ او تنها بازمانده از گروه شناسایی‌اش بوده است. کلی شکنجه می‌شود، ولی اطلاعات را لو نمی‌دهد. سرانجام وقتی اوضاع جسمی‌اش بهتر می‌شود، نقشه فرار را عملی می‌کند و موفق به گریز از اردوگاه می‌شود.

بازگشت پرستوها 
«بازگشت پرستوها» را می توان تنها سریال در رابطه با اسرا دانست. ابوالقاسم طالبی در این سریال سرگذشت رزمندگان ایرانی دربند نیروهای عراقی را به تصویر کشید نشان دادن شکجه و مشکلات اسرا در اردگاه های رژیم بعث عراق و فضای باور پذیر فیلم باعث شد ببیننده به خوبی این مصائب را درک کند. دغدغه و سختی های خانواده های اسرا نیز از دیگر موضوعات فیلم بود که در کنار موضوع اصلی به آن پرداخته شد.
کیمیا 
احمدرضا درویش نیز یکی از آثار تأثیرگذار درباره بعد از آزادی اسرا را ساخته است. در «کیمیا»، خسرو شکیبایی، به‌خوبی ماجرای شکاف مدت اسیر بودن با جامعه و خانواده را نشان داده است. کسی که چندین سال در دست دشمن اسیر بوده است، وارد جامعه‌ای می‌شود که با حضورش نقشهای درهم تنیده شده، به‌هم می‌خورند و وی حتی نمی‌تواند دختر خود را از نامادری‌اش پس بگیرد.

در خلاصه داستان «کیمیا» آمده است: در آغاز جنگ ایران و عراق، همسر رضا باردار است و باید مورد عمل جراحی قرار گیرد. رضا او را به بیمارستان می‌رساند و خود به اسارت قوای دشمن درمی‌آید. همسر رضا حین عمل جراحی می‌میرد و شکوه جراح، فرزند رضا را نجات می‌دهد. پس از گذشت نه سال، وقتی رضا از اسارت آزاد می‌شود پی‌ می‌برد که همه اعضای خانواده‌اش را از دست داده. حال او در جست‌وجوی تنها بازمانده خود، فرزندش است. کیمیا فرزند رضا نزد شکوه در مشهد زندگی می‌کند. مشکل اینجاست که شکوه به‌طور کامل به کیمیا وابسته است... .

«کیمیا» اگرچه فیلم تلخی است اما به واقعیت‌ها اشاره دارد و در نهایت گذشت رضا برای خوشبختی دخترش، نشان از عمق ایثار آزادگان دارد

نبردی دیگر 
سال‌ها پیش عبدالله باکیده سریال «نبردی دیگر» را با موضوع اسارت رزمندگان ایرانی توسط نیروهای عراقی به تصویر کشیده بود. در این سریال شاهد احمدلو در نقش یک اسیر ایرانی و اکبر سنگی نیز در نقش یک افسر عراقی هنرنمایی کرده بودند.
 
دولت مخفی
شبکه دو سیما نیز مجموعه تلویزیونی «دولت مخفی» با موضوع اسرا به کارگردانی عبدالحسن برزیده را درکارنامه خود دارد. تصویربرداری این مجموعه در تهران و شهرستان انجام شده و علیرضا جلالی و آخوندی، تهیه‌کننده‌های این مجموعه هستند.  
 
 
خوش‌غیرت
در مجموعه طنز «خوش‌غیرت» نیز قصه در فضای اسارت روایت می‌شود، اما مهم‌ترین سریالی که به مساله اسارت و آزادگان پرداخته، قفسی برای پرواز به کارگردانی سید یوسف مهدوی است.