لحظات ملکوتی به روایت تصویر
هر روز سه مرتبه از حدود 20 شبکه تلویزیونی، اذان پخش می‌شود و این یعنی اذان یکی از پرتکرارترین برنامه‌هاست و تولید تصاویر و کلیپ‌های ویژه اذان و نیایش، الزامات و چالش‌های خاص خودش را می‌طلبد. شاید این چالش‌ها و شاید به دلایل دیگر برنامه‌ها یا تصاویر همراه با اذان و نیایش از خلاقیت خالی است.
تصویر لحظات ملکوتی به روایت تصویر
بیشتر ما فقط چند مورد خاص را به یاد می‌آوریم که تصاویر یا کلیپ‌هایی جذاب و تاثیرگذار به صورت اختصاصی برای پخش اذان و تلاوت قرآن تولید شده باشد و در اغلب موارد، مونتاژی از تصاویر فیلم‌ها، سریال‌ها، طبیعت و نماهای معنوی از زندگی اجتماعی و اماکن مذهبی به اذان در تلویزیون الصاق می‌شود و بس.
در گفت‌وگو با کارشناسان از جنبه‌های مختلف، علت کم بودن این تولیدات و لزوم ساخت آثار جذاب و تاثیرگذار برای زمان اذان را بررسی کرده‌ایم.
سفارش به تهیه‌کنندگان خوش‌ذوق
جواد توانا معتقد است، ساخت برنامه‌های خلاقانه برای اذان و مناجات، زمانی اتفاق خواهد افتاد که این کار یک متولی مشخص داشته باشد.
براساس توضیحات کارگردان مجموعه مستند حدیث سرو، در تلویزیون شورایی وجود دارد که نوع اذان و صدای موذن را بررسی و از بین اذان‌های موجود بهترین‌ها را انتخاب می‌کند، اما درباره تصاویری که همراه اذان پخش می‌شود، برنامه‌ریزی منسجمی وجود ندارد.
این کارگردان که تیزر شهرباران را درباره مفاهیم معنوی ساخته است، به جام‌جم توضیح می‌دهد: اگر ساخت برنامه‌های ویژه برای اذان در دستور کار قرار بگیرد، تهیه‌کنندگان خوش‌ذوقی در تلویزیون داریم که تولیدات جذابی را ارائه خواهند کرد.
به گفته این کارگردان، تا امروز بیشتر تصاویر مربوط به اذان، شامل مونتاژی از تصاویر امکان مذهبی و گرافیک متن اذان بوده و در موارد معدودی، کلیپ‌های روایی به این منظور ساخته شده است.
توانا درباره تولید چنین کلیپ‌هایی می‌گوید: در بیشتر این آثار، افرادی را می‌بینیم که به وقت اذان، دست از کار می‌کشند و برای انجام عبادت آماده می‌شوند. در واقع، یکی از مشکلات تولید آثار خلاقانه برای نماز و نیایش این است که سازنده اثر باید زاویه مناسب برای نگاه کردن به موضوع پیدا کند و بداند چگونه عظمت این لحظات را به تصویر بکشد.
توانا تکراری شدن برنامه‌های اذانگاهی را چالش دیگری می‌داند و در این باره می‌گوید: به طور متوسط، روزانه بیش از 60 بار اذان از شبکه‌های تلویزیون پخش می‌شود و این یعنی همین حالا آرشیو تلویزیون مجموعه قابل توجهی از تصاویر مرتبط با اذان در اختیار دارد و در عین حال باید به طور مرتب برای اذان و نیایش تصویرسازی صورت بگیرد.
به اعتقاد وی، یکی دو برنامه جذاب و خلاقانه جوابگوی لحظات اذان و نیایش در تلویزیون نیست و شاید شیوه منطقی همین برخورد سنتی باشد و آماده‌سازی تصاویر مونتاژی و غیرتولیدی.
چالش مخاطب‌شناسی
حامد شکیبانیا یکی از تهیه‌کنندگان باسابقه تلویزیون، تولید برنامه‌های جذاب برای اذان و نیایش را با کارکرد اذان در تضاد می‌داند و با این دیدگاه، چالش مخاطب‌شناسی برنامه‌های اذان و نیایش را مطرح می‌کند.
طراح و تهیه‌کننده سابق برنامه این شب‌ها درباره مخاطبان برنامه‌های اذان به خبرنگار ما می‌گوید: فلسفه وجودی اذان دعوت از مردم برای رها کردن امور جاری زندگی و شتافتن به سوی عبادت است. بنابراین اگر چنین برنامه‌ای از جذابیت‌های بصری برای جلب نظر مخاطبان برخوردار باشد، با یک تضاد مواجه خواهیم شد و قبل از آن باید بدانیم آیا قرار است با مخاطبی که نماز اول وقت می‌خواند، ارتباط بگیریم یا دیگران!
شکیبانیا ازجمله تهیه‌کنندگانی است که هم در برنامه آفتاب شرقی و هم در برنامه سحرگاهی ماه خدا در شبکه یک، اذان‌های متفاوتی تدارک دیده است. به عنوان نمونه در برنامه ماه خدا به تهیه‌کنندگی شکیبانیا یک موذن از مکان‌های متفاوت مانند مرزبانی یا سکوی نفتی اذان می‌گفت.
او درباره این برنامه‌ها و نوآوری‌ها می‌گوید: اذان منادی عبادت برای مردم است و به این ترتیب، همیشه با شهر و اجتماع افراد ارتباط دارد. در شهرهای مدرن بیشتر از مناره، برج‌های ساختمانی داریم؛ برای همین ایده حضور موذن روی برج میلاد و برج آزادی شکل گرفت و در ادامه به این نتیجه رسیدیم چرا اذان از جایی گفته نشود که ثروت ملی از آنجا برداشت می‌شود یا امنیت کشور را تضمین می‌کند.
براساس اظهارات شکیبانیا، ساخت برنامه‌های اذان باید تا اندازه‌ای خلاقانه باشد که تلویزیون متهم به بی‌سلیقگی نشود و شاید بیشتر از آن نیاز به خلاقیت نداشته باشیم چون کسی که قصد دارد نماز بخواند یا کسی که قصد عبادت و نیایش دارد، پای تلویزیون نمی‌نشیند.
اقدامی در شان لحظات اذان
حسین رحیم‌زاده، مدیر گروه معارف شبکه یک سیما تولید برنامه‌های مناسب و خلاقانه برای لحظات اذان و نیایش را یک ضرورت می‌داند و معتقد است، شان لحظات اذان باید حفظ شود و ساخت آثار خلاقانه برای این لحظه ضرورت دارد، حتی اگر بسیاری از مخاطبان در حال آماده شدن برای انجام فریضه نماز باشند.
به اعتقاد رحیم‌زاده، زمانی که رسالت و مسئولیتی در این باره احساس شود، حتما زمینه تولیدات هنری و دعوت‌کننده فراهم خواهد شد. مدیر گروه معارف شبکه یک، ضرورت چنین برنامه‌هایی را در برخی مناسبت‌ها، بیشتر از همیشه می‌داند و می‌گوید: در ماه رمضان به تبع این که فصل عبادت است، چشم مخاطب در وقت اذان به تلویزیون است که قطع طعام یا افطار کند و همین باعث می‌شود، برای برنامه‌های قبل از اذان تمهیداتی اندیشیده شود.
رحیم‌زاده لحظات ملکوتی اذان را از فرصت‌هایی می‌داند که می‌توان از آن برای تربیت دینی و فرهنگسازی بهره گرفت و توضیح می‌دهد: در گذشته، برنامه‌های اذانگاهی در گروه‌های معارف تولید می‌شد، ولی در سال‌های اخیر به پخش شبکه‌ها واگذار شده که نه ماموریت تولید برنامه دارند و نه امکان و بودجه‌ای برای این منظور در اختیارشان است. در نتیجه، مسئولان پخش شبکه‌ها بر حسب احساس وظیفه، تصاویری برای این لحظات انتخاب و مونتاژ می‌کنند.
مدیر گروه معارف شبکه یک که پیش از این برای دوره‌ای همین ماموریت را برعهده داشته و چند نمونه از برنامه‌های موفق ویژه اذان در دوره مدیریت وی تولید شده، یکی از راهکارهای تولید خلاقانه برای لحظات اذان را سپردن مسئولیت به تهیه‌کنندگان گروه معارف می‌داند و می‌گوید: معمولا همه شبکه‌ها گروه معارف دارند و معمولا این گروه‌ها برای لحظات اذان برنامه‌هایی را تدارک می‌بییند. اگر تولید تصویر و برنامه برای اذان به برنامه‌سازان همین گروه سپرده شود، آنها می‌توانند براساس ایده‌ها و بودجه‌ای که در اختیار دارند، آثاری در خور لحظات ملکوتی اذان تولید کنند.
رحیم‌زاده مشکلات مالی تلویزیون در سال‌های اخیر را یکی دیگر از دلایل بی‌توجهی به برنامه‌های ویژه اذان و نیایش می‌داند و توضیح می‌دهد: مضیقه مالی به برنامه‌های مختلف منتقل شد و تلویزیون برای چند سال در همه حوزه‌ها تولیدات کمتری داشت، اما خوشبختانه شرایط رو به بهبود است و امیدواریم بتوانیم مانند گذشته که حتی برای لحظات نزدیک به اذان کلیپ‌هایی تدارک می‌دیدیم، باز هم آثار جذاب بسازیم.
آذر مهاجر/ جام جم
