اسطوره سازان تمدن ایرانی

بازسازی زندگی پیامبران در هالیوود این روزها با شیب تندی در حال افزایش است. پس از ساخت فیلمی درباره زندگی نوح (ع) توسط دارن آرنوفسکی، اینبار ریدلی اسکات تصمیم به ساخت فیلمی درباره موسی (ع) گرفت که با بودجه هنگفت 140 میلیون دلاری یکی از پر هزینه ترین آثار ساخته شده درباره پیامبران در تاریخ سینما می باشد. اما آیا «هجرت: خدایان و پادشاهان » می تواند در رقابت با فیلم مشابه «ده فرمان» به کارگردانی سیسیل ب دومیل و بازی به یاد ماندنی یول برینر و چارلتون هستون، شرایط بهتری در سینما بدست آورد یا خیر؟

در داستان «هجرت: خدایان و پادشاهان»، موسی (ع ) (کریستین بیل) و رامسس دوم (جوئل ادگرتون ) دو دوست نزدیک هستند که از ایام کودکی با یکدیگر در دربار بزرگ شده و در کنار یکدیگر به عنوان ژنرال ارتش دربار انجام وظیفه می کنند؛ با اینحال رامسس بزودی تبدیل به فرعون خواهد شد و هدایت سرزمین مصر را برعهده خواهد گرفت. موسی در جریان یکی از ماموریت هایش به پیتوم می رود و در آنجا با برده ای محلی آشنا می شود که به او اعلام می کند اصلیت او یهودی است و برای جلوگیری از قتلش او را مصری خوانده اند. خبر اصلیت موسی باعث رانده شدن او از دربار توسط دوست دوران کودکی اش رامسس می شود با اینحال موسی از مهلکه جان سالم به در می برد و پس از آن از جانب پروردگار برگزیده می شود تا قوم یهود را از چنگال فرعون ستمگر نجات دهد و ...

« هجرت : خدایان و پادشاهان » برخلاف « نوح » که مسائل زیست محیطی را در دل داستان گنجانده بود و مسیر روایت داستان را تا حد زیادی مستقل از روایات مذهبی پیش برده بود، پایبندی بیشتری به کتب مذهبی داشته و هسته اصلی داستان را دست نخورده باقی گذاشته است اما از حیث شخصیت پردازی ، این فیلم متفاوت ترین اثر مذهبی است که درباره موسی ( ع ) ساخته شده است.

مهمترین و چالش برانگیز ترین شخصیت فیلم مسلما شخصیتِ موسی ( ع ) می باشد که برخلاف روایت های مذهبی، درباره رسالت خود چندان مطمئن نیست. ریدلی اسکات موسی (ع ) را فردی معرفی کرده که دارای درگیری های ذهنی متعددی هست و حتی الهام شدن وحی از جانب پروردگار را به نوعی توهم می پندارد و اطمینان چندانی به آن ندارد. این شخصیت در طول داستان تقریبا بطور کامل فردی معرفی می شود که دچار دوگانگی در شخصیت بوده و حتی تا اواخر فیلم تکلیف خودش را از بابت هویت واقعی اش نمی داند و دائم در حال پرسش های متعدد می باشد.

ریدلی اسکات برخلاف نسخه کلاسیک « ده فرمان » ، روایتی تک خطی و خوانده شده از وقایع کتب مذهبی ارائه نداده بلکه هرجا که احساس کرده اتفاقی سوال برانگیز وجود دارد، آن را با صدای بلند به مخاطب تفهیم کرده است. از این جهت تماشاگر در پرده نقره ای پیامبری را مشاهده می کند که برخلاف سالهای گذشته که او را مطیع بی چون و چرای پروردگار معرفی می کرد و در بخش داستان فقط به روایت هیجان انگیز زندگی پیامبر ( مثل جنگ با فرعون و شکافتن دریا ) می پرداخت، اینبار او را دو دل در فرمانبرداری معرفی می کند. « هجرت: خدایان و پادشاهان » حتی در لحظاتی از فیلم پا را فراتر می گذارد و این سوال را مطرح می کند که آیا قیام موسی ( ع ) بر علیه فرعون را باید یک وظیفه الهی بدانیم یا یک تعصب بر روی مردم و قوم؟

فیلم در میان نکات سوال برانگیزی که در دل داستان گنجانده ، حتی این سوال را هم مطرح کرده که آیا صرفاً قیام موسی (ع) صرفاً برای رهایی قوم بنی اسرائیل از چنگال فرعون مصر بوده یا اینکه در آن رگه هایی از خونخواهی و انتقام هم دخیل بوده است. به همین دلیل می توان گفت که فیلم جدید اسکات بیشتر مناسب نسل جوانی ساخته شده که دائما در حال جستجو و پرسش درباره مذاهب هستند و علاقه ای به شنیدن روایت های کلاسیک از آن ندارند. اما متاسفانه اسکات اگرچه سوالات جدیدی را « هجرت :خدایان و پادشاهان » مطرح کرده که پیش از این در فیلمهای ساخته شده درباره موسی ( ع ) سابقه نداشته اما ابداً در صدد پاسخگویی به آنها برنیامده. موسی ( ع ) در اینجا بیشتر مشابه پرتره ای از اَبَرقهرمانان هالیوودی است که مانند یک فرمانده جنگی می تازد و در این میان گاهی هم گریزی به رسالت پیامبری اش می زند!

پرداخت ضعیف شخصیت های مکمل و خرده داستانها نیز از جمله مشکلات فیلم به شمار می رود. « هجرت : خدایان و پادشاهان » تمرکز اصلی خود را بر روی شخصیت های اصلی یعنی موسی ( ع ) و رامسس دوم قرار داده است و دیگر اتفاقات پیرامون این دو را بصورت محدود بررسی کرده است. به همین دلیل خیلی فرصتی پیش نمی آید تا تماشاگر بتواند با قول بنی اسرائیل ارتباطی برقرار کند و به حضور یا عدم حضور آنها اهمیت دهد.

از طرف دیگر فیلم با انتخاب بازیگران تماماً سفید پوست، ضربه مهلکی به این داستان معروف زده و یک تغییر عجیب را شامل شده است. اینکه چطور امکان دارد در مصر باستان شخصیت ها تماماً سفید پوست باشند، اتفاق عجیبی است که پاسخی به آن داده نمی شود.

اما با اینحال جلوه های ویژه فیلم همانطور که انتظار می رفت چشمگیر و حماسی است و ریدلی اسکات بهترین کارگردانی بوده که می توانسته جلوه های ویژه چشم نواز فیلم را به این زیبایی به مخاطبین ارائه نماید. کیفیت CGI در « هجرت : خدایان و پادشاهان » کم و کاستی ندارد و باشکوه است و تماشاگر از تماشای آن لذت می برد. از جمله زیباترین بخش های فیلم را می توان نبرد موسی ( ع ) با ارتش فرعون و لحظه معروف شکافتن دریا اشاره کرد که در این فیلم به زیبایی به تصویر کشیده شده اند. طراحی لباس و صحنه را هم می توان یکی از نکات تحسین برانگیز فیلم برشمرد.

کریستین بیل در نقش موسی ( ع ) بازی خوبی از خود ارائه داده و قابل قبول است و تماشاگران نیز از حضور او راضی خواهند بود. بیل با تمام انرژی در نقش خود ظاهر شده است و اگرچه شخصیتی که او در فیلم ایفا می کند چند لایه نیست اما با اینحال می توان بازی او را یکی از نکات ارزشمند فیلم قلمداد کرد.جوئل ادگرتون که با گریم سنگین اش در فیلم کمتر قابل شناسایی شده، دیگر بازیگر موفق فیلم است که او هم به دلیل فقدان مناسب پرداخت شخصیت اش، وضعیت چندان مناسبی ندارد. جان تورتورو معروف و بن کینگزلی خستگی ناپذیر را هم می تواند در جریان فیلم یافت که روی هم رفته فرصتی برای خودنمایی نیافته اند.در میان بازیگران فیلم گلشیفته فراهانی هم حضور دارد که فیلم خیلی فرصتی به او برای دیده شدن نداده است.

در مجموع می توان روایت ریدلی اسکات از زندگی موسی (ع) را تا حد زیادی مغایر با دیدگاه سنتی در این زمینه برشمرد. شخصیت موسی در فیلم اسکات دارای شک و شبهه زیادی درباره خود، رسالتش، قومش و حتی پروردگارش است و این شک و تردید ها مسلما نمی تواند خیلی به دیدگاه مذهبیون خوشایند به نظر برسد. « هجرت: خدایان و پادشاهان » را نمی توان از جمله آثار فاخر ریدلی اسکات برشمرد اما بهرحال ارزش وقت گذاشتن و تماشا را دارد.