اسطوره سازان تمدن ایرانی

حجت‌الاسلام سید مهدی خاموشی با حمایت از تولیدات 10 ساله حوزه هنری تاکید کرد سینما نباید در تعارض با احکام الهی قرار بگیرد. 
به گزارش «پایگاه خبری فیلم کوتاه» سومین نشست بررسی نسبت دین و سینما در سومین روز برگزاری هشتمین جشنواره فیلم کوتاه دینی «رویش» در سینما هویزه با حضور حجت الاسلام سید مهدی خاموشی رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، دکتر محمدصادق کوشکی با اجرای سیدمهدی طباطبایی نژاد برگزار شد.
در ابتدای نشست حجت الاسلام خاموشی در باب دین صحبت هایش را چنین آغاز کرد: در بینش اعتقادی ما دنیا یک زمان و مکان واسط است. دنیا مزرعه آخرت است. انسان باید در دنیا بکارد و در آخرت درو کند. ظرف زمانی و مکانی دنیا محدود است ولی در آخرت تفاوت فاحشی در این زمینه می بینیم. کسی که به دنیا بچسبد نهایتا با دستی خالی دنیا را ترک می کند. باید توجه داشته باشیم که بینش موحدانه با اعتقاد به از اویی به سمت اویی شکل می گیرد. با این نگاه تعریف دین می شود: مجموعه باورهای ما و اخلاق و احکام برخاسته از باورها. در دین آزادی به این معنا نیست که هر کس هر کاری که دوست دارد انجام دهد. خداوند به پیامبر دستور می دهد با کسانی باش که هر صبح و شام خدا را طلب می کنند. با کسانی نباش که پیرو نفسانیات خود هستند. اگر با معیار دینی رفتار کنیم دفاع و کشته شدنمان نیز مقدس خواهد بود وگرنه نام مقدس را به هر دفاعی اطلاق نمی کنیم. اگر همه چیز را با معیار دین محک بزنیم آنوقت است که می توانیم نام متشرع و دیندار بر خود نهیم.
وی در ادامه صحبت هایش گفت: حالا از سینما چه انتظاری می توان داشت؟ ما توقع داریم هنر هفتم بتواند در ترویج باورهای دینی و تعمیق آن حرکت کند. انتظار داریم سینما روی تدین افراد کار کند.. اینکه سینما چطور باید به این مسائل بپردازد در تخصص من نیست ولی فیلم نباید در تعارض با احکام اسلام باشد. مثلا اگر احترام به پدر و مادر را یک نهاد اخلاقی می دانیم نباید خروجی فیلم ما این امر معروف را زیر سؤال ببرد. دشمن را ببینید که چگونه به مساجد و مقدسات ما حمله می کند. اگر از پیشرفت ما نمی ترسید اگر این مساجد و قرآن مهم نبوذ این هجمه ها را انجام نمی داد. به واژه آزادی توجه کنید. این واژه مورد ظلم واقع شده است از طرف غربی ها. اعتقاد ما این است که واژه آزادی با اعتقاد به خدا معنا دارد بدون اعتقاد به خدا آزادی معنا ندارد. غربی ها می خواهند به این واژه ظلم کنند. هنر سینما کارکردش این است که به تعمیق دین و کمتر کردن مفاهیم ضربه زننده به باورهای دینی بپردازد.
دکتر خاموشی افزود: رسالت فیلمساز در مقابل هجمه های دشمن این است که تولید دینی داشته باشد. حهان می تواند از هنر فیلمساز ما بهره مند شود. دو فرهنگ در مقابل هم قرار گرفته اند. جبهه فرهنگی ما در مقابل جبهه سلطه ایستاده است. ما باید تولید داشته باشیم. هر چه غنای بیشتری داشته باشیم پیشرفت بیشتری خواهیم داشت. من از دوستان هنرمند تقاضا می کنم با توجه به اینکه فرهنگ ما غنای مفهومی بالایی دارد از این فرهنگ استفاده کنند و فیلمنامه مؤثر تولید کنند. کسانی که این روزها تهمت هایی را به حوزه هنری وارد می کنند بدانند که ما در 10سال گذشته فیلم هایی مثل «خیلی دور، خیلی نزدیک»، «بید مجنون»، «شب بخیر فرمانده»، «به همین سادگی» و چنیدین فیلم دیگر در راستای ارزش ها تولید کرده ایم. امسال در زمینه اقتباس برنامه هایی داریم که فیلمنامه نویسان و کارگردانان را دعوت کرده ایم تا از ادبیات موفق دفاع مقدس فلیمنامه تولید کنند. هم اکنون از کتاب «دا»، «شنام»، «نورالدین پسر ایران» و چند کتاب دفاع مقدسی دیگر دوستان فیلمساز اقتباس کرده اند و فیلم خواهیم ساخت. نویسندگان و راویان صادق در تبدیل کتاب به فیلمنامه تلاش کنند. ما نمی گوییم که کامل و بدون نقص هستیم. نه ما هم مثل دیگران دچار اشتباهاتی هستیم که به آنها اعتراف خواهیم کرد.

در ادامه مجری برنامه پس از صحبت های دکتر خاموشی گفت: این سومین نشست بررسی نسبت دین و سینماست. بعد از صحبت های هر کدام از دوستان تعریف آنها را از سینمای دینی بیان خواهیم کرد. آقای خاموشی معتقد هستند که هر فیلمی که به تعمیق مفاهیم دینی کمک کند و به منتفی شدن مفاهیم ضد دینی کمک کند فیلم دینی است.
دکتر محمدصادق کوشکی به عنوان یکی دیگر از کارشناسان دعوت شده در این نشست صحبت هایش را چنین آغاز کرد: خدا را سپاس می گویم که در ایامی میهمان امام هشتم شده ایم. در بررسی نسبت دین و سینما چند دیدگاه بین کارشناسان وجود دارد. دیدگاه اول معتقد است سینما ظرف است و دین مظروف. سینما می تواند به عنوان یک حامل پیام دینی را به مخاطب منتقل کند و باید از این فرصت رسانه ای برای تبلیغ دین استفاده کرد. دیدگاه دوم معتقد است که اساسا دین در هر قالبی ریخته نمی شود و هر ظرفی یارای معرفی دین را ندارد و چه بسا بعضی رسانه ها برای منتقل کردن پیامهای دینی خطرناک باشند. در اوایل انقلاب دیدگاه اول مورد توجه بیسیاری قرار گرفت. اینکه کدام یک از این دیدگاه ها را بپذیریم بستگی به دیدگاه فلسفی دارد. ما برای پذیرفتن هر دو دیدگاه هنوز به قطعیت نرسیده ایم. حال دین را چگونه باید تعریف کرد. در تعریف دین باید گفت دین بسته ای حاوی باورها، اخلاقیات منبعث از باورها و شریعت منبعث از اخلاقیات و باورهاست. این هر سه از هم جدا نیستند و اساسا تفکیک آنها از هم ممکن نیست. اگر قرار است فیلمی ادعای دینی بودن را داشته باشد نباید ناقض این سه فاکتور باشد. اگر هر کدام از این سه فاکتور را نقض کند نمی تواند در بسته سینمای دینی تعریف شود و دیگر فیلم دینی نیست.
این استاد دانشگاه ادامه داد: حال اگر هیچ کدام از این سه ویژگی را نقض نکند آیا می توان گفت این اثر دینی است؟ خیر. فیلم در این مرحله به مقام لهو می رسد. لهو امر حرام نیست اما فضیلتی هم ندارد. فلیم باید اهداف دینی هم داشته باشد یعنی به دنبال تبلیغ، ترویج و آموزش دین هم باشد. اگر هدف دینی نداشته باشد دینی نیست. اخیرا سینمای معناگرا را سینمای دینی می پندارند. سینمای معناگرا سینمای دینی به روایت مسیحی است. سینمای معناگرا نسبتی با سینمای دینی ندارد. سینمای اسلامی تعریف و روش و استاندارد مشخص دارد. کم نداریم فیلم هایی که سکس در آنها به وضوح مشاهده می شود اما حال و هوای عرفانی هم در فیلم وجود دارد. ما آثاری داریم که در آنها گزاره دینی وجود دارد ولی صرف وجود گزاره دینی نمی توان عنوان سینمای دینی را به یک فیلم اطلاق کرد. فیلم «آخرین وسوسه مسیح» فیلمی پر از گزاره های دینی است اما این فیلم در سینمای دینی نمی گنجد. شاید در چهارچوب الهیات مسیحی بتوان نام سینمای دینی به آن نهاد. اگر در فیلمی حلال و حرام رعایت نشود، پشت صحنه اختلاط زن و مرد باشد، حجاب در فیلم رعایت نشود و یا حتی تهیه کننده ای دستمزد عواملش را ندهد این فیلم دینی نیست.
پش از صحبت های دکتر کوشکی طباطبایی گفت: با توجه به صحبت های دکتر کوشکی می توان نتیجه گرفت که ایشان به مراتب در سینمای دینی مطلقا اعتقاد ندارند.
رییس سازمان تبلیغات اسلامی در ادامه این نشست گفت: احکام در دین اسلام یا تأسیسی است یا امضایی. مثلا قبح ظلم در متن دین است. و شارع مقدس با تکیه بر عقل انسانی بر آن صحه گذاشته است.بعضی احکام ما از ادیان دیگر آمده ولی اسلامی است. اگر بپرسیم نسبت سینمای معناگرا با دین چیست پاسخ این است که شاید نسبت انطباقی نداشته باشد ولی من وجه هستند. ما از سینما همه چیز را نمی خواهیم. سینما بسته به توان خود در ترویج و تعمیق دین اسلام حرکت کند.
در ادامه کوشکی گفت: این قواعد که برای سینمای دینی عنوان شد سخت گیری نیست. اساسا ما نمی توانیم عنوان سینمای دینی را به هر فیلمی اطلاق کنیم.معنایش این نیست که کسی فیلم دینی نسازد و باب بسته باشد. هنرمند فطت دارد و می تواند به اندازه درک خود در این جهت گام بردارد ولی نباید انتظار داشته بشاد به هر فیلمی که چند گزاره دینی دارد و یا حالات عرفانی دارد عنوان سینمای دینی را اطلاق کنیم.
حجت الاسلام خاموشی در ادامه در پاسخ به یکی از مخاطبان گفت: اینکه شما می گویید دشمن دارد ما را رهبری می کند و عکس العمل ما چیست باید عرض کنم این ما هستیم که داریم دشمن را رهبری می کنیم. دشمن در مقابل جبهه باز اسلام سنگربندی می کند. اگر اسلام و پیام اسلامی برایش مهم نبودد اینهمه هجمه علیه دین ما به کار نمی گرفت. ما در مقابل باید با اعتقاد تولید داشته باشیم. در راستای تولید فیلمهای دینی تهیه کنندگی و هدایت مفهومی بسیار پر اهمیت است. ما فیلمسازان زبردستی داریم و غنای مفهومی نیز بسیار داریم که باید از این توانایی ها استفاده کنیم. این را هم عرض کنم که لازم نیست هر فیلم همه جا مروج دین باشد ممکن هم هست که گاهی فیلم دینی تبلیغ دینی نداشته باشد.
در ادامه این نشست خانم دکتر افتخاری عضو کمیسیون فرهنگی مجلس گفت: در تعریف سینمای دینی باید بگویم فیلم دینی از زاویه و منظر دین به موضوع نگاه می کند و در واقع منظر و زاویه نگاه مهم ترین نکته ای است که باید فیلمساز به آن توجه کند. اگر از منظر دینی به موضوع فیلم نگاه کنیم حداقل ضریب خطا را پایین می آوریم و به تعریف سینمای دینی نزدیک می شویم. امیدوارم بتوانیم از این بحث ها نتیجه و جمع بندی خوبی بدست بیاوریم.
مجتبی راعی فیلمساز با تجربه سینمای دینی با دعوت مجری برنامه وارد بحث شد و گفت: من به عنوان کارگردان باید فیلمم را بسازم و بعد در حین ساختن معنا و مفهوم دینی را پیدا کنم. فلیمی که آقای کوشکی از آن صحبت می کنند گمان می کنم تا صد سال آینده هم ساخته نشود. همه ما یک نسبتی با دین داریم. اجازه بدیهم فضا کمی بازتر باشد و هر کس در جهت درک و استنباط خود حرکت کند. صحبت های آقای کوشکی یعنی اینکه فیلمساز خودش نباشد و بشود آن چیزی که دیگران می خواهند و این اتفاق اساسا به نتیجه خوبی ختم نمی شود. اگر هر کس خودش باشد و بتواند از آن نسبتی که با دین دارد فیلم بسازد آنوقت جنس خوب هم تولید می شود. فضا باید تمیز، باز و صادقانه باشد تا فیلمساز بتواند فلیم بساز. این تعاریف سخت نباید مثل اهرم فشار بر فیلمساز فشار بیاورند. من از کسانی که صادق نیستند صحبت نمی کنم از فیلمسازانی صحبت می کنم که دغدغه دینی دارند و صادقانه فعالیت می کنند اما با تعاریف سخت و اهرم های فشار رو به رو هستند.
حجت الاسلام خاموشی در واکنش به صحبت های راعی گفت: شما قبول دارید که فیلم باید غنای مفهومی داشته باشد؟
مجتبی راعی گفت: بله حتما. 
خاموشی ادامه داد: درصد متنابهی غنای مفهومی می تواند به فیلم کمک کند. وزن مفاهیم بسیار مهم است. فیلمی دیدم که کسی که می خواست مفهوم توسل را نشان دهد طناب بلندی را از مریض به ضریح وصل کرده بود و خود مریض در روستا بود. خب این فیلم دینی نیست و مفهوم دینی ندارد.
راعی در پاسخ به خاموشی گفت: من می گویم کسی که این طناب بلند را نسان داده است اتفاقا می خواسته حرف مهمی بزند و مفهوم بلندی را نمایش دهد اما فرم بلد نبوده است. تا فرم یک اثر شکل نگیرد اساسا هنر خلق نمی شود.
محمدصادق کوشکی در ادامه گفت: سخت گیری هایی که دوستان به آن اشاره می کنند سخت گیری نیست. کسی که قرار است بندگی کند اینها را سخت گیری نمی داند. اشکال ندارد که هر کس فیلم خودش را بسازد و به اندازه توانش کار کند اما عنوان سینمای دینی را با دست و دلبازی نمی توان خرج کرد. این استانداردها را ما وضع نکرده ایم بلکه عین دین است.
در ادامه این نشست محمد مهدی عسگرپور که به عنوان میهمان در جلسه حاضر بود گفت: مشکل ما این است که می خواهیم به یک سازمان استاندارد و جمع بندی نزدیک شویم. اینکه فیلم دینی فیلمی باشد که خداوند بر آن مهر تأیید بزند و اگر از آن سطح تنزل کند دینی نیست اشتباه است. در برخی معارف بحث های جدیدی باز شده است و برخی قوانینی که قبلا وضع شده بود امروز مورد تجدید نظر علما قرار گرفته است. من امیدوارم که دوستانی مثل آقای کوشکی که با این حدت از استانداردهای فیلم دینی صحبت می کنند خودشان فیلم بسازند تا ببینند ارائه مفهوم دینی در یک فیلم به چه شکل است.
دکتر کوشکی در پاسخ به عسگرپور گفت: گریز از سازمان استاندارد می رسد به تسامح. چرا اینقدر می ترسیم از استاندارد؟ دین امر سیال نیست. کسی که بخواهد بندگی کند اینقدر از استاندارد نمی ترسد. سهم ما از علم تا قبل از ظهور کم است و بعدا تکمیل می شود فیلم دینی هم شاید در زمان ظهور ساخته شود. من قبول دارم که هر هنرمندی بنا به فطرت خود فیلمی در حال و هوای دینی می سازد اما عنوان اسلام را هر جایی نکنیم. در کنار تسامح وحشتناکی که وجود دارد کمی استاندارد هم بد نیست.