اسطوره سازان تمدن ایرانی

هر فیلمی که به جنگ جهانی دوم ربط داشته باشد، به نوعی غم انگیز است اما تعداد کمی از آن فیلم ها (البته اگر همان تعداد کم هم وجود داشته باشد) به اندازه ی اقتباس سینمایی جو رایت از رمان تاوان نوشته ی ایان مک یوون ویرانگرند. رایت در این فیلم سینمایی ذره ذره تباهی رمان مک یوون را به تصویر می کشد و حتی شدت درگیرکننده تری به آن می بخشد. فیلم که به سه بخش مجزا تقسیم شده (و هر بخش با تراژدی ای که در ادامه رخ می دهد در ارتباط است) داستان زن انگلیسی جوانی (کایرا نایتلی) را روایت می کند که رابطه ی صمیمی اش با پسر خدمتکار (جیمز مک ایوی) به خاطر عدم خویشتن داری دختری کوچک به هم می خورد و به همین خاطر آنها فرصت درک خوشبختی در کنار یکدیگر را از دست می دهند و فرسنگ ها بین شان فاصله می افتد. تاوان با روایت داستانی که با ظرافت تمام جنبه های شخصی به خود می گیرد و مقطع زمانی قبل از نبرد دونکرک و وقایع بعد از آن را به تصویر می کشد، نشانه ای تکان دهنده از این واقعیت است که هر جنگ جهانی مجموع میلیون ها اودیسه ی بی نهایت شخصی است.

کارگردان : علی مصفا

بازیگران : لیلا حاتمی , علی مصفا , علیرضا آقا جانی , حامد بهداد

خلاصه داستان : لیلی ستاره سینماست و به تازگی شوهرش را از دست داده‌است سر صحنه فیلمبرداری ناگهان مقابل دوربین خنده اش می‌گیرد و از کار باز می‌ماند. هیچ  کس نمی‌تواند دلیل خنده‌هایش را حدس بزند.

توضیحات و اخبار این اثر: پله آخر دومین ساخته بلند علی مصفا در مقام کارگردانی پس از سیمای زنی در دوردست است. فیلم با هزینه شخصی خود وی ساخته شده و از فیلم‌های مستقل در سینمای ایران محسوب می‌شود.

مارتین اسکورسیزی از پخش کننده بین المللی فیلم خواسته بود تا یک نسخه از دی وی دی را برایش ارسال کنند تا فیلم را ببیند. اسکورسیزی به دلیل تعریف و تمجید دوستانش از این فیلم، تصمیم به تماشای « پله آخر » گرفته بود.  « پله آخر » اقتباس آزادی هست از داستان « مردگان » از مجموعه « دوبیلینی ها » به نویسندگی جیمز جویس . علی مصفا با اقتباس از این اثر ادبی به نوعی به جنگ سینماگران اروپایی رفته و اثری سینمایی را تولید کرده که به راحتی قابل رقابت با سینمای اروپا می باشد و روایت پسامدرنی دارد.

در خارج از ایران در شوروی سابق چهار فیلم "پرچم کاوه"، "افسانه رستم"، "رستم و سهراب" و "افسانه سیاوش" توسط بوریس کیمیاگروف در استودیو تاجیک فیلم در دهه های ۶۰ و ۷۰ میلادی ساخته شده اند.

از آنجا که کیمیاگروف با چهار برداشت سینمایی بیشترین اقتباس را از شاهنامه فردوسی داشته، آثار او نیاز به توجه بیشتری دارند. کیمیاگروف که زیر نظر ایزنشتاین از دانشکده مسکو فارغ التحصیل شده، با دومین فیلم سینمایی اش کاوه آهنگر اقتباس از شاهنامه را آغاز می کند.

پس از آن به ترتیب افسانه رستم (1971)، داستان رستم و سهراب (1972)، و داستان سیاوش(1977) را می سازد. فیلم های کیمیاگروف با وجود تبلیغات روس ها، شاید ارزش سینمایی چندانی نداشتهه باشد. این فیلم‌ها که در سال‌های گذشته بارها در ایران به نمایش در آمده اند، بیشتر به کارهایی پرزرق و برق با سیاهی لشکرهای فراوان می مانند.

کیمیاگروف تنها برای داستان رستم و سهراب،سه و نیم میلیون دلارهزینه کرده که البته هزینه را کلاَدولت شوروی سابق تقبل کرده است. در فیلم‌های او گاه متن فردوسی با تسامح و بی‌اعتنایی روبه رو شده و تیپ‌سازی و شخصیت پردازی چندان مناسب نیست. مثلاً رستم به جای آن که پهلوان زابلی شاهنامه باشد، تیپی مرکب از گاوچران غربی و تاتار وحشی دارد. کیمیاگروف از کلام منظوم در صحنه های بسیج نیروها و جنگ استفاده مناسبی به عمل آورده و سادگی و بی تکلفی فیلم‌هایش همراه با عدم دخالت ذهنیت‌های خارج از متن، مجال رویارویی با اندیشه و تراژدی فردوسی را به بیننده نمی‌دهد.

کیمیاگروف در مورد هدف از اقتباس شاهنامه و این که چه پیامی را در شعرهای آن در جهت دیدگاه های معاصر دنبال می‌کند، می‌گوید: «طی ساخت فیلم‌هایم مدام این سؤال از من می‌شود. من همواره حس می‌کنم همه دنیا در نام رستم جمع شده، رستم گوهر شاهنامه است. او نماد شاهنامه است و برای مردم اسطوره و پاسدار ارزش‌ها محسوب می‌شود. رستم انسان گرا و روشنفکری است و در ظاهر یک دلاور افسانه‌ای. سیاوش، قهرمان آخرین فیلمم، در جهت به کارگیری عقاید رستم در زندگی واقعی تلاش می‌کند. او همواره طرف خوبی و عدالت را می گیرد و رویای ساختن شهر جوانی را در سر می پروراند؛ شهر خورشید، جایی که مردم در شادی و تفاهم زندگی می کنند و ذهن و روحشان را به بهترین وجه آشکار می‌کنند.»

یوسفعلی میرشکاک در مقاله" فروبستگی ما و غیاب اسطوره /تأملی در نسبت عالم شرق و غرب با اسطوره" به واکاوی پردازش ضعیف ما به اسطوره پرداخته است.

اشــــاره
رأی مشهور این است که مدرنیته دامان خود را از اساطیر زدوده است و آنچنان که اسطوره‌پژوهانِ تحصل‌گرا می‌گویند، با آمدن علم و صدرنشینی آن، دیگر چه جایی برای اسطوره باقی می‌ماند؟ اما نویسنده‌ی مقاله‌ی زیر معتقد است که از قضا بنیان‌های تصرف مدرنیته در جهان کنونی، همچنان اساطیری‌اند! یعنی نه تنها مدرنیته رابطه‌ی خود را با اسطوره نزدوده است که عالم غربی بیش از عالم شرقی جدید در مسیرِ سیر خود اسطوره را به خدمت گرفته است و این عالم شرقی است که نهان‌روشانه از اسطوره روی‌گردان است؛ چرایی این نکته را می‌توان در این مقاله دریافت.
انسان با اسطوره نه‌تنها نسبت خود را با ازل و مبدأ معلوم می‌کند، بلکه تاریخ سرشت و سرنوشت خود را پی می‌افکند و به سکونت ناگزیر خود در زمین معنا می‌بخشد و هویت قومی ویژه‌ای پیدا می‌کند؛ به زبان خاصی و در پی آن به چشم‌انداز خاصی از صورت و معنای زندگی و اخلاق و منش و بینش می‌رسد که نه‌تنها به او شکل می‌دهند بلکه نسبت او را با گذشته و آینده معلوم می‌کنند.
گستره‌ی اقتدار و اختیار اقوام مختلف و میزان تصرف آن‌ها در عقول و نفوس وابسته به میزان نسبتی است که با اسطوره دارند. هر اندازه بنیان هستی فرد و جمع یک قوم اسطوره‌ای‌تر باشد، توان‌مندی آن قوم بیش‌تر است و هر جا که این هستی از حیث نسبت با ساحت اسطوره فقیرتر باشد، فقر مادی و معنوی بیش‌تر و توان‌مندی ناچیزتر و احساس ضعف و محرومیت افزون‌تر است.