قصه، قهرمان می‌خواهد
محسن عنایتی با آخرین ساخته‌اش «بنیامین»، نشان داد هنوز هم می‌توان به فکر ایده‌های تازه و جذاب در حوزه کودک و نوجوان بود. بنیامین از جمله فیلم‌های جشنواره کودک و نوجوان اصفهان امسال بود که توانست بازخوردهای متنوعی را از سوی مردم و منتقدان به دست بیاورد و ثابت کرد می‌توان داستان‌های قرآنی و تاریخی را به وسیله پویانمایی برای بچه‌ها ساده‌سازی کرد. بنیامین به کارگردانی آقای محسن عنایتی و تهیه‌کنندگی آقای مصطفی حسن‌آبادی، روایتگر داستان زندگی پسر بچه‌ای به همین نام در مصر باستان است؛ زمانی که فراعنه مصر مردم بنی‌اسرائیل را به بردگی و کار اجباری در معبد وا می‌داشتند. برای آشنایی بیشتر با این پروژه و چند و چون جشنواره کودک و نوجوان امسال گفت‌وگویی با کارگردان این پویانمایی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
چه شد که در ساخت پویانمایی بنیامین نگاهی به آموزه‌های قرآنی انداختید؟
داستان ما یک قصه تاریخی و بین ادیانی است. از ابتدای ساخت این پویانمایی نه‌تنها مخاطب داخلی، بلکه مخاطب خارجی را هم در نظر داشتم و به همین دلیل داستانی را مدنظر قرار دیدیم که وجهه بین‌المللی داشته باشد. در واقع به دنبال نقاط اشتراک بین ادیان بودیم. چون می‌خواستیم مخاطبان بیشتری آن را ببینند.
پس به اکران بین‌المللی آن هم فکر می‌کنید؟
بله، از همان ابتدای ساخت به اکران گسترده بین‌المللی آن فکر می‌کردیم.
درباره داستان این پویانمایی توضیح می‌دهید؟
توضیح مفید و مختصرش می‌شود این‌که «بنیامین داستان پسری از قوم بنی‌اسرائیل است که برای آزادی جان مادرش مجبور به سفری خطرناک می‌شود. او در این سفر با حوادثی روبه‌رو می‌شود که دیدگاهش را به زندگی و قومش عوض می‌کند». در واقع برش تاریخی پویانمایی ما درباره زمان فرعون است و ما به‌دنبال داستانی کودکانه بودیم که دراین بازه زمانی جای بگیرد. در نهایت هم این سوژه را پیدا کردیم و آن را دراماتیزه کردیم که خروجی‌اش شد فیلم بنیامین. فرآیند تولید پویانمایی بنیامین حدود دو سال طول کشید و خیلی دقیق روی فیلمنامه آن کار شده. ما با برنامه‌ریزی جلو رفتیم و از نظر مخاطب‌شناسی روی فیلم کار کردیم تا گستره زیادی از بازه‌های سنی را در بر بگیرد.
خودتان فکر می‌کنید چنین مضمونی چقدر ظرفیت کشاندن مردم به سالن‌های سینما را دارد؟
این داستان کشش زیادی دارد. ما سعی کردیم در این پویانمایی مفاهیم مدنظرمان را در لایه‌های زیرین قصه به کودکان و نوجوانان منتقل کنیم. پویانمایی ما مخاطب محور است و سعی کردیم در آن از الگوهای فیلمنامه‌نویسی به سبک دیزنی و دریم ورکز که شرکت‌های بزرگ پویانمایی‌سازی هالیوود هستند، استفاده کنیم. به این خاطر که مخاطب برای ما مهم است. بنابراین باید قصه تعریف کنیم و برای این کار بهترین الگو همین شرکت‌هایی است که نام بردم.
این الگوبرداری از شرکت‌های پویانمایی سازی هالیوود کار فیلمنامه‌نویس را سخت نمی‌کند؟
از جهتی سخت‌تر بود، اما به هر حال جذابیت کار هم بالاتر می‌رفت. ما یکی از بهترین پویانمایی‌های ایران را نوشتیم. وقتی فیلمنامه کلاسیکی قهرمان دارد، یعنی ۸۰-۷۰ درصد راه درست پیموده شده و فیلمنامه ما به جرات می‌توانم بگویم باعث ارتقای فیلمنامه‌نویسی در سینمای کودک شده است.
از عمده‌ترین مشکلات سینمای ما این است که قهرمان ندارند و به همین دلیل فیلم‌ها خوب نمی‌فروشند، اما در پویانمایی بنیامین شاهد حضور قهرمان هستیم. برخورد مخاطب با این قهرمان چطور بود و چرا می‌خواستید فیلم‌تان قهرمان داشته باشد؟
اساسا وقتی می‌خواهید قصه تعریف کنید، باید قهرمان داشته باشید و اینجاست که فیلم شکل می‌گیرد. سینمای کودکی که برای آن قهرمان تعریف نمی‌شود، حرفی برای گفتن ندارد. ما بر اساس تجربیات گذشته‌مان این نکته را در راس کارمان قرار دادیم و به همین دلیل از ابتدای کار قهرمان ساختیم و با آن قهرمان قصه‌مان را تعریف کردیم.
به نظر شما قصص قرآنی یا روایات دینی چقدر می‌تواند دستمایه فیلمسازان کودک و نوجوان قرار بگیرد؟
همان‌طور که گفتم فیلم ما کاملا مختص به یک روایت قرآنی نیست و در‌واقع موقعیتی تاریخی است، اما قطعا قصص قرآنی و روایات دینی دستمایه ارزشمندی برای داستانگویی کودکان محسوب می‌شود.
برای دوبلاژ بنیامین از دوبلورهای مشهوری استفاده کرده‌اید. نحوه انتخاب آنها چطور بود؟
مسلما پویانمایی‌ای در این سطح نیاز به دوبلاژی قوی داشت و ما دو راه داشتیم؛ اول این که سراغ بازیگران برویم و دوم این‌که از دوبلورهای حرفه‌ای استفاده کنیم. در نهایت با بررسی‌های فراوان راه دوم را انتخاب کردیم و سراغ دوبلورها رفتیم. در این کار چهره‌های هنر دوبله ایران مانند چنگیز جلیلوند، ناصر طهماسب، اکبر منانی، سعید مظفری، مریم شیرزاد و... صداپیشگی می‌کنند و مدیریت دوبلاژش هم برعهده امیر زند است؛ ضمن این‌که موسیقی بنیامین توسط بهزاد عبدی ساخته شده و توسط ارکستر ویرتوزهای کیف در اوکراین اجرا شده است.
پویانمایی‌سازی نیاز به نیروهای متخصص دارد و اساسا این هنر ـ صنعت چندان در ایران جا افتاده نیست. برای تامین این نیروهای متخصص چه کردید؟
در کل پویانمایی‌سازی در ایران مشکلات متعددی دارد که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به کمبود نیروهای متخصص اشاره کرد، اما خوشبختانه ما این نیروهای متخصص را در گروهمان (پویانمایی «ندای موعود») تربیت کردیم. در‌مجموع توجه به سود حاصل از ساخت پویانمایی در دنیا، ما را به این نتیجه می‌رساند که غفلت از این صنعت پولساز و مهم در داخل کشور هر چه سریع‌تر باید برطرف شود. در‌واقع باید با فرهنگ‌سازی این مبحث جا بیفتد که سرمایه‌گذاری در صنعت پویانمایی‌سازی فقط بعد فرهنگی و تربیتی برای کودکان نیست و بحث سودآوری بسیار زیادی که این صنعت دارد باید مورد توجه قرار گیرد. البته در سال‌های اخیر، پویانمایی‌سازی در ایران بسیار مورد توجه قرار گرفته و می‌شود امیدوار بود که بتوانیم در ۵-۴ سال آینده با کشورهای همسایه مثل روسیه، ترکیه و عراق رقابت کنیم و بازار را به دست خودمان بگیریم. امیدوارم دولت حمایت جدی‌تر و هدفمندتری از این هنر ـ صنعت به‌عمل بیاورد.
کدام‌یک از پویانمایی‌های تولید شده در سال‌های اخیر را می‌پسندید؟
کلا هر پویانمایی که پرمخاطب باشد را بیشتر می‌پسندم، پویانمایی‌ای به نام «راز پروانه‌ها» بود که در جشنواره کودک اصفهان (سال ۹۶) اکران شد، اما متاسفانه در عین این‌که بسیار چشمگیر بود به اکران عمومی نرسید.
به موضوع درستی اشاره کردید؛ اکران پویانمایی در ایران معضلات بسیاری دارد. هماهنگی پخش و تبلیغات اصلی‌ترین این مشکلات هستند و خیلی از پویانمایی‌ها با وجود این‌که در جشنواره کودک اکران می‌شوند، اما به اکران عمومی نمی‌رسند. به نظر شما مشکل از کجاست؟
مشکل از کیفیت خود کارهاست که مخاطب محور نیستند. از این لحاظ که این فیلم‌ها عموما قدرت جذب مخاطب را ندارند که البته امسال طبق گفته آقای تابش (دبیر جشنواره کودک و نوجوان) برای مخاطب محور کردن جشنواره حساسیت‌های زیادی روی انتخاب فیلم‌ها در بخش‌های مختلف آن صورت گرفت.
بنیامین را در مقایسه با پویانمایی‌های دیگر ایرانی در چه جایگاهی می‌دانید؟
اغلب مشکل کارهای ایرانی همان‌طور که گفتم این است که قصه‌گو نیستند. این در حالی است که مخاطب اصلی پویانمایی، کودکان و نوجوانان هستند و آنها دوست دارند که قصه ببینند که متاسفانه عموما نمی‌بینند.
با توجه به بازخوردهایی که تاکنون از نمایش فیلم‌تان در جشنواره کودک اصفهان گرفتید، اگر قرار بود دوباره این فیلم را بسازید باز هم این موضوع را انتخاب می‌کردید؟
صددرصد. ما این داستان را قبلا به شکل پویانمایی کوتاه کار کرده بودیم و با اشراف کامل دست به ساخت نسخه بلندش زدیم. ضمن این‌که جشنواره کودک اصفهان محل مناسبی است که فیلم‌های این حوزه با هدفمندی بهتری کنار هم قرار می‌گیرند و دیده می‌شوند.
آثار به نمایش درآمده در جشنواره کودک و نوجوان اصفهان امسال را تا چه اندازه نزدیک به نسل امروز و تفکر آنها می‌دانید؟
خب، من تمام فیلم‌های جشنواره امسال را ندیدم، اما در مجموع می‌توانم بگویم که حضور تعداد کمی فیلم (هفت فیلم) در بخش مسابقه اصلی جشنواره کودک امسال نشانگر دقت نظر برگزارکنندگان آن در ارتقا سطح کیفی جشنواره است. به نظرم فیلم‌های کودک، امروز دیگر به درجه‌ای رسیده اند که بتوان از آنها با اطمینان دفاع کرد و اگر حمایت بهتری از آنها صورت پذیرد قطعا آینده بهتری خواهند داشت.
