اسطوره سازان تمدن ایرانی

رضا منتظری؛ عضو انجمن منتقدان و نویسندگان سینما در گفتگو با سوره سینما و در رابطه با برگزاری هفتاد و پنجمین جشنواره فیلم کن و فیلم‌های ایرانی که در این دوره از جشنواره به نمایش درآمده‌اند، توضیحاتی را ارائه کرد و گفت: متأسفانه سال‌های سال است که اتفاق ناراحت‌کننده و عجیبی در سینمای ایران باب شده و آن اتفاق این است که کارگردانان ایرانی به سمت‌وسوی ژانر فلاکت و نشان‌دادن بدبختی از زندگی ایران و ایرانی رفته‌اند تا بتوانند در فستیوال‌های جهانی موردتوجه قرار بگیرند. حالا اینکه چرا و چطور فستیوال‌های جهانی فقط به این نوع آثار اقبال نشان می‌دهند خود اتفاق دیگری است که جای هزار پرسش‌وپاسخ و اما و اگر دارد.

وی افزود: چرا فستیوال جهانی باید در پی این باشد که مثلاً از آمریکا به‌عنوان یک کشور متمدن و دارای صنعت بسیار پیشرفته در حوزه نظامی و البته فرهنگ غنی در سینما یاد کند اما سینمای ایران باید مملو از آثاری باشد که جز فقر، فلاکت، اعتیاد، فحشا، بزهکاری و کلاهبرداری و … چیز دیگری ندارد.

منتظری ادامه داد: همه این مسائل، نشان‌دهنده انفعال مدیران سینمایی، سیاست‌گذاران کلان سینمایی و سیاست‌گذاران فرهنگی مملکت خودمان است. ما ایراد را باید از درون خودمان جستجو کنیم. وقتی که سینمای ما سیاست درستی را ندارد و دنبال نمی‌کند، وقتی که ریل‌گذاری مناسبی برای سینما نداریم، وقتی جایگاه سینمای ایران را در عرصه بین‌المللی برای خودمان تبیین و ترسیم نکردیم، وقتی نمی‌دانیم در عرصه سینمای جهان به کجا می‌خواهیم برویم، وقتی که تاریخ و فرهنگ غنی خودمان را در سینما نادیده می‌گیریم و هرگز به تصویر نمی‌کشیم، وقتی که داده‌های بزرگمان را در سینما نشان نمی‌دهیم، وقتی دستاوردهای علمی و فرهنگی‌مان را به سینما نمی‌آوریم، وقتی در رابطه با اساطیر خودمان اثر تولید نمی‌کنیم، وقتی در رابطه با مفاخر و مشاهیر خودمان اعم از نویسندگان، شعرا، فضلا و عرفاً فیلمی نمی‌سازیم قطعاً همین می‌شود که به سمت‌وسوی فلاکت و بدبختی می‌رویم، فلاکتی که سال‌های سال است به کرات و به صورت نخ نما شده و شعاری شاهد تولید آن در آثار و حضورشان در ابعاد بین‌المللی هستیم.

این خبرنگار فعال سینما اضافه کرد: وقتی که سیاست‌گذار کلان فرهنگی در سینمای ایران تدبیری ندارد که اتفاقات نیک را رقم بزند و یک تغییر شگرفی در سینمای ایران حاصل کند، ما چه توقعی می‌توانیم از فیلمساز داشته باشیم؟ فیلمساز می‌خواهد دیده شود، مورد توجه قرار گیرد می‌خواهد، در عرصه بین‌المللی تشویق و نامش مطرح شود و اگر که فیلمساز کسی باشد که دغدغه وطن و وطن‌پرستی نداشته باشد و خودفروخته باشد مزید بر علت می‌شود. در این شرایط شاهد اتفاقاتی مثل «عنکبوت مقدس» که یک فاجعه به تمام معنا است، هستیم. فیلمی که از ایران و ایرانی یک خونخوار خیلی جدی را نشان می‌دهد، آدم‌های وحشی و بدوی و عصر حجری را نشان می‌دهد. گویی که ما در کشورمان آدم‌های فرهیخته نداریم، آدم‌های روشنفکر نداریم، آدم‌های تحصیل‌کرده و باشعور نداریم.

وی بیان کرد: وجود این اتفاقات باعث تولید فیلمی مانند «عنکبوت مقدس» می‌شود که درست همپای فیلم‌هایی مثل «سنگسار ثریا»، «۳۰۰»، «آرگو» و یا فیلم «بدون دخترم هرگز» پیش می‌رود و تصویر عصرحجری را از ایران نشان می‌دهد. وقتی که ما سیاست مناسبی را در سینمای ایران نداریم باعث تولید فیلمی مانند فیلم «برادران لیلا» می‌شود که کارگردان آن پیرو همان ژانر فلاکت باب شده در سینمای ایران بدبختی را بسط و گسترش می‌دهد. جوری نشان می‌دهد که خوی آدمی دیگر از ایران و ایرانی گرفته شده و حتی در خانواده‌ها هم وجود ندارد و اعضای درجه یک خانواده برای بقای خود هر کاری را انجام می‌دهند.

منتظری با تاکید بر این امر که این مسائل اتفاقات تلخ و دردآوری هستند، توضیح داد: ما هر آنچه که بر سرمان می‌آید از سیاست‌گذاران کلان فرهنگی و سینمایی کشورمان است که چشم خود را بسته و حتی این‌گونه فیلمسازان را تشویق، ترغیب و تحسین می‌کنند که در جشنواره‌های غربی حضور یابند و جولان دهند. جالب است که اینها به اسم ایران در این جشنواره‌ها شرکت می‌کنند اما علیه ایران موضع می‌گیرند. ماحصل این تولیدات این می‌شود که یک مخاطبی که شناختی از ایران و ایرانی ندارد؛ وقتی این آثار را تماشا می‌کند فقط به این نتیجه برسد که از ایرانی حذر کند و این در ذهن او می‌آید که ایرانی خون‌ریز، خونخوار، وحشی، گدا، گشنه، بدبخت و مفلوک است. آیا واقعاً همه جامعه ما چنین است؟ آیا واقعاً اینقدر که می‌گوییم بد هستیم؟ آیا فقط در کشور ما سیاهی است؟ آیا یک روزنه امیدی وجود ندارد؟ آیا کمی نور و سفیدی وجود ندارد؟

وی در همین زمینه ادامه داد: هیچ‌کدام ما قطعاً منکر این نیستیم که امروزه کشورمان سرشار از مشکلات عدیده است به ویژه مشکلات اقتصادی که این مشکلات اقتصادی خود به خود می‌تواند جامعه را از نظر اخلاقی و فرهنگی از اصل خود دور کند؛ اما نه اینکه بخواهیم روغن داغ آن را زیاد کنیم و به آن پر و بال عجیبی دهیم تا زمانی که یک خارجی فیلم‌های ما را تماشا می‌کند بترسد. تا کی قرار است شاهد این اتفاقات باشیم و از طرف دیگر شاهد انفعال شدید مدیران فرهنگی و سینمایی در قبال این‌گونه فیلمسازان باشیم؟ آیا واقعاً صلاح است؟ آیا واقعاً شایسته است که ما دست روی دست بگذاریم و مدیران فرهنگی ما سکوت کنند و کاری نکنند؟

این منتقد سینمایی عنوان کرد: امیدوارم که این اتفاقات تمام شود اما متأسفانه حداقل دو فیلم ایرانی که امسال در بخش مسابقه جشنواره کن حضور دارند (فیلم «عنکبوت مقدس» به کارگردانی علی عباسی و «برادران لیلا» ساخته سعید روستایی) هیچ‌کدام نه از نظر ساختار و نه از لحاظ محتوا قابل دفاع نبودند و من شخصاً جز اینکه بتوانم دلیل حضور این دو فیلم را در فستیوال کن، سیاست‌زدگی جشنواره کن عنوان کنم هیچ‌چیز دیگری را نمی‌توانم راجع به آن‌ها بگویم. جشنواره کن مشخص است که باید در پی اهداف خود باشد، هر هدفی که برای آن تعیین شده و به نفع کشور و سینما و فرهنگ عمومی خودش است. قطعاً ما نمی‌توانیم به جشنواره کن یا جشنواره برلین یا جشنواره ونیز خرده بگیریم ما فقط باید به بی‌خردی، انفعال و نادانی مدیران فرهنگی و سینمایی خودمان خرده بگیریم که نه سیاست‌گذاری مشخصی در داخل دارند و نه سیاست‌گذاری مشخصی در خارج! مدیران فرهنگی ما هستند که با انفعالشان باعث تولید آثاری می‌شوند که بعضاً با بودجه‌های بیت‌المال در سینمای ایران تولید می‌شوند اما علیه ایران و ایرانی گام بردارند و نفرت‌پراکنی کنند.

منتظری گفت: ما نباید فراموش کنیم که اگر قرار باشد به همین منوال پیش رویم و مدیران فرهنگی و سینمایی به همین روال ساده‌انگاری کنند وضعیت بد و بدتر خواهد شد و کار به جایی می‌رسد که وقتی نام ایران در دنیا می‌آید همه به بدبختی، فلاکت، کلاهبرداری، دزدی و بی‌شرفی؛ مردم ایران را بشناسند. آیا واقعاً همه ما این‌گونه هستیم؟ آیا من و شما هم این‌گونه هستیم؟ آیا ما به خانواده خودمان هم روا نداریم؟ این‌ها نکات تلخی است که باید به آن‌ها پاسخ داده شود. تا چه زمانی قرار است شاهد این نوع اتفاقات باشیم و سال‌به‌سال و فیلم به فیلم هم بدتر شود.

منتظری در پایان با اشاره به ساختار فیلم سینمایی «تصور» ساخته علی بهراد، بیان کرد: این فیلم یک کار خیلی خاصی بود که در بخش مهم هفته منتقدین جشنواره حضور داشت که هم کارگردانی ساده‌ای داشت و هم بازی‌های لیلا حاتمی و مهرداد صدیقیان قابل تامل بودند. فیلم؛ فیلم گیشه نیست و برای مخاطب خاص سینمارو ساخته شده و فیلم بی ادعایی است.