اسطوره سازان تمدن ایرانی

ورزش فوتبال جایگاه ویژه ای بین مردم دنیا دارد و به همین دلیل برخی از فیلمسازان سینما و برنامه سازان تلویزیون نیز این ورزش محبوب - که اتفاقا در سینما چندان محبوب نیست- را دستمایه کارشان قرار داده اند. در این میان انواع رویکردها به این مقوله دیده می شود که طیف گسترده ای از فیلم های انگیزشی تا پرداختن به دست های پنهان پشت صحنه این ورزش صنعت جهانی را در بر می گیرد. از طرفی دیگر شاهد حضور فوتبالیست های فعال یا بازنشسته در عرصه سینما در نقش خودشان، یک ورزشکار و یا نقش های مختلف سینمایی دیگر هم هستیم.

جام جهانی فوتبال نیز که هر چهار سال یکبار برگزار می شود، مخاطبان بسیار گسترده خودش را دارد و به همین بهانه در آستانه برگزاری جام جهانی روسیه 2018 مروری بر برخی از فیلم های ساخته شده درباره فوتبال و موضوعات مرتبط با آن داشته ایم که در زیر می خوانید.

فوتبال در سینمای جهان

شاید بتوان گفت معروف ترین فیلم های سینمایی با موضوع فوتبال، فیلم «فرار به سوی پیروزی» است که در آن چندین بازیکن معروف فوتبال جهانی چون پله و بابی مور و نیمی از بازیکنان تیم فوتبال ایپسویچ تاون که سال ۱۹۷۸ قهرمان شد، در کنار هنرپیشه هایی همچون سیلوستر استالونه ایفای نقش کرده اند. در خلاصه داستان این فلیم آمده است: «در حالیکه اسرای متفقین در حال آماده شدن برای برگزاری یک مسابقه فوتبال با تیم ملی آلمان در پاریس اشغالی هستند، نیروی مقاومت فرانسه و افسرهای بریتانیایی در حال طرح ریزی نقشه ای برای فرار آنها هستند…»

کارگردان «فرار به سوی پیروزی» جان هیوستون و تهیه‌کنندگان آن ماریو کاسر، گردون مک‌لندون و اندرو ج. وجنا بودند. این فیلم برگرفته از یک ماجرای واقعی در کیف اوکراین اشغال شده توسط ارتش نازی است. اتفاقی که دست مایه دو فیلم دیگر پیش از آن هم شده بود اما به دلیل حضور ستاره هایی از عرصه سینما و فوتبال به نام سیلوستر استالونه و پله و کارگردانی پر آوزاه به نام جان هیوستن که تا پیش از ساخت این اثر چهاردهه فعالیت در هالیوود و ساخت فیلم هایی ماندگار و کلاسیک را در کارنامه خود داشت، جذاب ترین و پرطرفدارترین فیلم فوتبالی سینما را رقم زده است.

فیلم سینمایی «دو نیمه در جهنم» ساخته فیلمساز مجار زولتان فابری در سال 1961 است. این فیلم هم راجع به یک بازی فوتبال بین اسرای جنگی و سربازان آلمان نازی در روز تولد هیتلر است. این فیلم سیاه و سفید است اما به دلیل اینکه به دفعات در دهه 60 از شبکه های تلویزیون ایران پخش شده برای مخاطب ایرانی آن سالها اثر شناخته شده ای است.

«در جستجوی اریک» فیلمی در ژانر درام کمدی است که اریک کانتونا، بازیکن سابق تیم ملی انگلیس و منچستریونایتد در آن نقش آفرینی کرد. این فیلم در سال 2009 توسط کن لوچ، کارگردان انگلیسی ساخته شد. این کارگردان از دیگر توانایی اریک کانتونای افسانه ای در این فیلم استفاده کرد و توانست تصویر دیگری از این اسطوره فوتبالی منچستر دهه 90 را در ذهن مخاطب بسازد.

«در جستجوی اریک» روایت زندگی اریک بی شاپ؛ یک پستچی تنها و به بن‌بست رسیده است، نمونه‌ای مثالی از کاراکتر طبقه فرودست، حاشیه‌نشین و محروم و غمگین جامعه است که در شهر منچستر زندگی غمباری را می‌گذراند؛ اریک در یک بحران عمیق روحی از همه جا و همه کس بریده و دچار افسردگی، رخوت و سستی در ادامه راه زندگی است. لوچ  در فیلم «در جستجوی اریک» بر بزرگترین تراژدی زندگی دست می‌گذارد اما با توسل به یک فانتزی هوشمندانه، پایانی خوش‌بینانه برای اثرش رقم می‌زند.

«فوتبال شائولین» دیگر فیلمی با موضوع فوتبال اما اکشن و رزمی است که البته در آن بیشتر از تکنیک های کونگ فوی شائولین بهره گرفته شده است تا نمایش فوتبال رئال. این فیلم به کارگردانی استیون چو است که در سال ۲۰۰۱ منتشر شد. در خلاصه داستان این فیلم آمده است: «فان» بازیکن سابق فوتبال است که پای او سال ها قبل، در طول بازی شکسته و دیگر کنار گذاشته شده، او که به تازگی متوجه شده رقیب دیرینه اش «هانگ» این بلا را سر او آورده، سرخورده از همه جا تصمیم می گیرد نوع جدیدی از فوتبال را ارائه کند.

از دیگر فیلم های سینمایی که درباره فوتبال و بازیکنان فوتبال ساخته شده اند، می توان به «بازی بزرگ» محصول 1953 انگلیس و ساخته موریس الوی، «دار و دسته» محصول 1989 انگلیس به کارگردانی آلن کلارک که این فیلم در سال 2009 توسط نیک لاو بازسازی شد، «لگدزنان و جیغ‌کشان» محصول ۲۰۰۵ آمریکا، «کفشدوزک» محصول 1992، «دختر گریگوری» محصول 1981، «ترس دروازه‌بان از پنالتی» به کارگردانی ویم وندرس محصول سال ۱۹۷۲، «ساکر مام» محصول 2008، «مثل بکام کات‌دار بزن» محصول 2002 و انیمیشن های سینمایی «فوتبال دستی» محصول 2013 و «انسان نخستین» محصول 2018 اشاره کرد.

همچنین فیلم های مستند پرتره از بازیکنان بزرگ فوتبال جهان ساخته شده است که مهمترین آنها «زیدان؛ نابغه ای به نام زیزو» و «مارادونا» محصول 2008 است. کوستوریتسا در فیلم «مارادونا» به سه وجه مختلف از شخصیت مارادونا می‌پردازد؛ مارادونای فوتبالیست، مارادونای سیاست‌پیشه، مارادونای معتاد.

فیلم های مستند «رونالدو» محصول 2015 و «مسی» محصول 2014 نیز درباره بازیکنان فوتبال جوان و مطرح این روزها است که زندگی نامه ای از این دو بازیکن فوتبال به تصویر کشیده شده است.

فوتبال در سینمای ایران

گرچه در میان فیلم های ورزشی در ایران، توجه به فوتبال رتبه اول را دارد و تقریبا اثری از رشته های دیگر ورزشی وجود ندارد اما به نظر می رسد تولید سخت و پر هزینه فیلم های فوتبالی هم کار را برای هنرمندان ایرانی سخت کرده است. از جمله مشکلات تولید فیلم های فوتبالی ترکیب بازیگران سینمایی با بازیکنان فوتبالی به نحوی که تماشاچیان سینمایی متوجه ضعف هر کدام در حرفه غیر تخصصی خودشان نشوند است و یا تنوع لوکیشن و استادیوم هایی که بتواند برای تولید آثار مورد استفاده قرار گیرند، استفاده از امکانات ویژه تصویر برداری و ... این کار را تخصصی و پر هزینه می کند و یا اینکه آنچه بیشتر از هیجانات رقم خورده در میدان بازی و مستطیل سبز برایشان جذاب است حواشی مربوط به این ورزش پرطرفدار کشور است. مشکلات بازیکنان زن و مرد در ایام بازیگری و یا بعد از آن و حتی مسایل مربوط به تماشاچیان از جمله مسایل مورد توجه این فیلمسازان در عرصه سینما و تلویزیون قرار گرفته است.

فیلم سینمایی «فوتبالیست ها» شاید مشهورترین فیلم ایرانی باشد که درباره فوتبال ساخته شده است. این فیلم شاید تنها فیلمی باشد که به صورت مستقیم به مربی گری و بازی فوتبال پرداخته است که علی پروین و حمید استیلی در آن ایفای نقش کرده اند. این فیلم محصول 1379 علی اکبر ثقفی است و فاطمه گودرزی و مرحوم جمشید اسماعیل خانی نیز در ان حضور داشتند.

از فیلم های دیگر سینمای ایران که به صورت غیرمستقیم به فوتبال پرداخته و موضوعات حاشیه ای چون زندگی شخصی و مافیای فوتبال را تصویر کرده است می توان به «یادم تو را فراموش» علی عطشانی، «عرق سرد» سهیل بیرقی، «زاپاس» برزو نیک نژاد، فیلم «ازدواج غیابی» کاظم معصومی، «آفساید» جعفر پناهی، فیلم «مثلث آبی» به کارگردانی هادی صابر و سریال های «پژمان»، «به سوی افتخار»، «آخرین بازی» و «لژیونر» اشاره کرد که بازیکنان فوتبالی چون مرحوم مجید سبزی، غلام فتح آبادی، احمدرضا عابدزاده، پژمان جمشیدی، علی انصاریان، بهروز رهبری فرد، وحید شمسایی، حسین یاریار، کریم باقری، آرش برهانی، جواد زرینچه و ... در آنها ایفای نقش کردند.