اسطوره سازان تمدن ایرانی

«فیلم شما را پیدا می‌کند» شعار امسال جشنواره بین‌المللی فیلم دبی یا همان "مهرجان دبی السینمائی الدولی"  بود. اما پیدا کردن تماشاگر در انبوه جمعیتی که در مرکز تجاری مال امارات - محل نمایش بیش‌تر فیلم‌های جشنواره - مشغول خرید یا گردش بودند، کار آسانی نبود. جشنواره با وسترن متخاصمان/ Hostiles ساخته اسکات کوپر آغاز شد.

در همان شب افتتاحیه و در فضای باز و هوای متعادل ساحل دبی، فیلم تازه مجید مجیدی با نام آن سوی ابرها که در هند و با بازیگران و زبان هندی ساخته شده است، به نمایش درآمد. دیگر فیلم‌های ایرانی جشنواره آذر (محمد حمزه‌ای)، بدون تاریخ، بدون امضا (وحید جلیلوند) و لرد (محمد رسول‌اف) بودند. بلیت تمام فیلم‌های ایرانی جشنواره به فروش رفته  بودند که محبوبیت سینمای ایران و تعداد زیاد ایرانیان مقیم امارات از دلایل موفقیت این فیلم‌ها بودند. البته حضور ستارگان فیلم‌ها هم بی‌شک به جذب مخاطبان کمک کرد.

نیکی کریمی (بازیگر و تهیه‌کننده) و هومن سیدی (بازیگر) به دبی رفته بودند و بعد از هر نمایش آذر انبوهی از تماشاگران برای گرفتن عکس با این دو هنرمند صف می‌کشیدند. اما هیچ‌یک از عوامل بدون تاریخ، بدون امضا به دبی نیامده بودند که تا حدودی مایه تعجب بود چون علاوه بر چند روز مهمان جشنواره بودن در هتل‌های مجلل، می‌توانستند در بازار فیلم دبی هم شرکت  کنند و در سمینارهای روزانه‌ی حاشیه جشنواره، با فیلم‌سازان سایر کشورها ارتباط برقرار کنند.

میلاد اعلامی که از شش‌سالگی در دانمارک زندگی کرده است، با اولین فیلم بلندش افسونگر به جشنواره آمده بود. اسماعیل جوان ایرانی است که در دانمارک روزها باربری می‌کند و شب‌ها در  بارها به دنبال زن‌های دانمارکی می‌رود تا بلکه یکی از آن‌ها سرمایه‌گذارش شود و بتواند اقامت بگیرد. او شبی با سارا، دختری ایرانی‌دانمارکی، آشنا می‌شود که باعث طغیانی در زندگی‌اش می‌شود. جالب‌ترین موضوع درباره این فیلم خوش‌ساخت - برای سینمادوستان ایرانی - حضور سوسن تسلیمی در نقش مادر سارا است.

یکی از برنامه‌های جشنواره دبی که در آخرین ماه میلادی برگزار می‌شود، نمایش چند فیلم مطرح از آمریکا و انگلستان است که امسال شامل کوچک‌سازی (الکساندر پین)، سه بیلبرد بیرون ابینگ، میزوری (مارتین مک‌دونا) و مرگ استالین (آرماندو ایانوچی) می‌شد. اما تمرکز جشنواره دبی بیش‌تر روی سینمای جهان عرب است. روزگاری سینمای مصر با فیلم‌سازانی مانند یوسف  شاهین پرچم‌دار سینمای کشورهای عربی بود ولی چند سال است که سینمای فلسطین حرف اول را می‌زند و فیلم‌سازانی مانند ایلیا سلیمان، هانی ابواسعد و آن ماری جاسر با فیلم‌هایی ماننددخالت الهی، زمانی که باقی می‌ماند، اینک بهشت، عمر، نمک این دریا و وقتی تو را دیدم سینمای این کشور را در جهان مطرح کرده‌اند (هرچند که ابواسعد با آخرین فیلمش که در  هالیوود ساخته، سقوط وحشتناکی کرده است که امیدواریم موقتی باشد).

آن ماری جاسر با تازه‌ترین فیلمش واجب به دبی آمده بود که درباره رابطه یک پدر و پسر است و  هنرپیشه‌های آن هم یک پدر و پسر واقعی هستند. شادی (صالح بکری) که نمی‌توانسته با وضع اشغالی فلسطین کنار بیاید، به ایتالیا مهاجرت کرده است و اکنون برای عروسی خواهرش به فلسطین برگشته. اما پدرش ابو شادی (محمد بکری) آرزو دارد که پسرش با یک دختر فلسطینی ازدواج کند. پدر و پسر با خودرو در شهر می‌گردند تا دعوت‌نامه‌های عروسی را بین فامیل و دوستان پخش کنند و طی این شهرگردی با هم از سیاست، زندگی در فلسطین و خانواده صحبت می‌کنند. با جاسر گپی می‌زنم که از تأثیر سینمای ایران روی کارش می‌گوید. شب آخر جشنواره دوباره او را می‌بینم. خبر می‌رسد که واجب جوایز بهترین فیلم و  بهترین بازیگر مرد را گرفته است که به طور مشترک به محمد و صالح بکری اهدا شده است. متأسفانه پس از رایزنی‌های رؤسای جشنواره در دقیقه نود فقط به محمد بکری ویزا داده شد تا به مراسم پایانی برسد و تندیس خود و پسرش را دریافت کند. یکی از داوران این بخش سحر دولتشاهی بود که گفت خیلی برای این فیلم در جلسه‌های داوری جنگید تا جایزه اول را بگیرد.

سنتار درباره مردی به همین نام در دهکده‌ای در قرقیزستان است که مردمش بسیار متعصب و کوته‌فکر هستند که با هر کاری که غیراسلامی می‌دانند، از جمله کارهای هنری، مخالف  هستند. سنتار در این جامعه خودش را زندانی می‌بیند و احساس خفگی می‌کند. او شب‌ها دزدکی به اصطبل اسب‌های مسابقه می‌رود و آن‌ها را برای مدتی کوتاه آزاد می‌کند. آکتان آریم کوبات که نقش سنتار را بازی می‌کند، نویسنده و کارگردان فیلم هم هست. با او هم گپی می‌زنم. می‌گوید چون قیافه‌اش به هنرپیشه‌ها نمی‌خورد، ترجیح می‌دهد پشت دوربین باشد. وقتی به او می‌گویم که اتفاقاً به چارلز برانسن شباهت دارد، خنده‌اش می‌گیرد و می‌گوید خیلی‌ها این تشابه را به او گفته‌اند!

لین رمزی، کارگردان اسکاتلندی عکس فیلم‌هایش که بیش‌تر به خشونت و مرگ می‌پردازند، زنی شوخ و خنده‌رو است با لهجه غلیظ اسکاتلندی. خوش‌بختانه چون مدتی در اسکاتلند زندگی کردم می‌توانم حرف‌هایش را بفهمم و گپی با او بزنم. با آخرین فیلمش تو واقعاً این‌جا نبودی که در جشنواره کن جوایز  بهترین هنرپیشه مرد و بهترین فیلم‌نامه را گرفت، به دبی آمده بود. میشل مک‌لارن که یک خانم خنده‌روی دیگر جشنواره بود و قسمت‌هایی از سریال‌های خشن زدن به سیم آخر و بازی تاج‌وتخت را  کارگردانی کرده، می‌گوید هنگامی که درگیر این مجموعه‌ها می‌شود، سعی می‌کند جنسیت خود را فراموش کند!

در بخش «فیلم‌های کوتاه فیلم‌سازان خلیج فارس» فیلم دعا از یک فیلم‌ساز کُرد، اثر قابل قبولی بود درباره  دختری به نام دعا که پدرش می‌خواهد او در دانشگاه، علوم اسلامی بخواند ولی در رشته هنر قبول می‌شود. او روزی سر کلاس از یک بطری شراب و چند میوه که استادش برای بخش طبیعت بی‌جان گذاشته نقاشی می‌کند. وقتی برادر متعصب او نقاشی را می‌بیند، وی را در اتاقش حبس می‌کند. دعا در پلان پایانی فیلم روی دیوار اتاقش دارد بطری شراب و میوه‌ها را می‌کشد. فیلمی هم از دختری از عربستان سعودی نمایش داده شد که جوان کُرد با حسرت آن را دید چون در هالیوود با هنرپیشه‌ها و عوامل حرفه‌ای و بودجه قابل توجه ساخته شده بود ولی از لحاظ محتوا و ساختار به پای فیلم جوان کرد نمی‌رسید. به یاد حرفی از اصغر فرهادی می‌افتم که وقتی امکانات فیلم‌سازان جوان امارات را به او نشان دادم گفت همان بهتر که جوان‌های ما این امکانات را ندارند و از خلاقیت‌شان استفاده می‌کنند.

راب راینر کارگردان آمریکایی که فیلم‌های پرفروشی مانند وقتی هری با سالی ملاقات کرد و چند مرد خوب را در کارنامه دارد و در زمینه سیاست تا نامزدی فرمانداری کالیفرنیا هم پیش رفته است، با فیلم تازه‌اش شوک و ترس در جشنواره حاضر بود؛ فیلمی اقتباسی درباره چند روزنامه‌نگار که به بهانه‌ی دولت  جرج بوش برای جنگ با عراق شک می‌کنند و سعی دارند حقیقت را کشف کنند. راینر از دشمنان تراز اول دانلد ترامپ است و شب آخر با دادن صفت‌های خنگ و احمق به این رییس‌جمهور آمریکایی، جنجال نصفه‌نیمه‌ای به‌پا کرد.

این روزها فیلم‌های زیادی به وضع مهاجران، به‌خصوص مهاجران آفریقایی در اروپا می‌پردازند. اما فیلم‌ساز فرانسوی گائل مورل در باد را بگیر خلاف این رویه عمل کرده است. ساندرین بونر،  هنرپیشه کهنه‌کار فرانسوی زنی است که در یک کارخانه نساجی فرانسوی کار می‌کند. کارخانه بسته می‌شود و او تصمیم می‌گیرد شغلی را در یک کارخانه نساجی در مراکش قبول کند. مورل مسأله مهاجرت را از نگاه آفریقایی‌ها به مهاجران اروپایی بررسی می‌کند و مشکلات فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی‌ای که دامن‌گیر چنین مهاجرتی است؛ با مورل که گپ می‌زنم می‌گوید پدرش کارگر کارخانه نساجی بود و آشنایی خوبی با این طبقه‌ی کارگر دارد.

جشنواره دبی هر سال تندیس دستاورد یک عمر فعالیت هنری را اهدا می‌کند که امسال این تندیس‌ها به بازیگر انگلیسی پاتریک استوارت (که برای بازی در نمایش‌نامه‌های شکسپیر لقب سر گرفته است ولی برای حضور در سریال سفر ستاره‌ای/ پیشتازان فضا و فیلم‌های افراد ایکس محبوب شد) و بازیگر توانای سینمای هند، عرفان‌خان، داده شد.

چند سالی است که دبی و ابوظبی در فیلم‌های هالیوودی سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی می‌کنند به‌خصوص اگر بخشی از آن‌ها در امارات فیلم‌برداری شوند. امسال جدیدترین فیلم از مجموعهجنگ‌های ستاره‌ای چنین بود که فیلم اختتامیه جشنواره دبی هم بود و پیش از مهمانی پایانی جشنواره به نمایش درآمد.