درباره فیلم «ساخت آمریکا» سیا، چگونه شهروندان را سیاه می‌کند؟
قصه‌های جاسوسی – امنیتی جنگ سرد را از هر زاویه که بررسی کنیم، همچنان شنیدنی و جذاب است. نکته جالب اینجاست که روایت‌های جنگ سرد با زبان سینما در همه جای دنیا مشتری فراوانی دارد. با این‌که سرنوشت جدال دو بلوک شرق و غرب مشخص شد و بیش از ربع قرن از آن دوران می‌گذرد، اما پشت پرده ماجراهای جنگ سرد هنوز شنیدنی است. فیلم ساخت آمریکا، ضمن بازخوانی بخش‌های ناگفته‌ای از جنگ سرد در آمریکای جنوبی، از شخصیتی یگانه در دهه 70 و 80 رمزگشایی می‌کند.
تصویر سیا، چگونه شهروندان را سیاه می‌کند؟
بری سیل (تام کروز) خلبان سرویس هوایی حمل و نقل TWA، شیطنت‌های عجیبی دارد و برای کسب درآمد در مقام یک خلبان، گاهی دست به اقدامات غیر‌قانونی کوچک می‌زند. در یکی از پروازهای آمریکای جنوبی در پاناما، شیفر مامور سیا باب آشنایی را با بَری سیل می‌گشاید و به او پیشنهاد می‌کند، با یک هواپیمای سریع و مجهز به دوربین عکسبرداری از اردوگاه‌های چریک‌های کمونیست در کشورهای آمریکای لاتین برای سازمان سیا عکس بگیرد. بری پتانسیل سقوط اخلاقی را برای کسب درآمد بیشتر و جاه‌طلبی فردی دارد و شیفر از این نقطه ضعف بخوبی استفاده می‌کند.
سیل به محض ورود به آمریکای جنوبی با پابلو اسکوبار، برجسته‌ترین چهره مافیای مواد مخدر آشنا می‌شود و پس از عکسبرداری برای سازمان سیا، با هواپیمایی پر از کوکائین وارد خاک آمریکا می‌شود. پس از سفر نخست، آش‌نخورده دهانش می‌سوزد و توسط پلیس کلمبیا دستگیر می‌شود و همان روز در آمریکا تحت پیگرد قرار می‌گیرد. شیفر به سراغش می‌رود و از این صید بزرگ سازمان سیا، در ازای آزادی، مطالبه بزرگ‌تری دارد. واسطه سازمان سیا، در دور دوم فعالیت بری سیل از او می‌خواهد، سلاح‌های ساخت روسیه را برای مبارزان ضد کمونیسم کانترا در نیکاراگوئه، کلمبیا و دیگر نقاط آمریکای لاتین حمل کند و یاغیان ضد کمونیست را برای تعلیم نظامی به آمریکا بیاورد. بری در تمام این مدت، ده‌ها تن کوکائین از کارتل‌های کلمبیایی تحویل می‌گیرد و در خاک آمریکا به گروه‌های پخش‌کننده تحویل می‌دهد. او به قدری پول نقد درمی‌آورد که برای پنهان کردن آن جای کافی ندارد. این نکته را باید یادآوری کنیم، کسانی که در آمریکا از طریق کسب و کار نامشروع درآمدزایی می‌کنند، نمی‌توانند پول‌های خود را حتی به بانک تحویل دهند. سیستم‌های کنترل‌کننده مالیاتی، بسرعت افراد را تحت تعقیب قرار می‌دهند و بری سیل ناچار است، پول‌هایی را که به دست آورده، در اطراف خانه‌اش زیر زمین پنهان کند.
بَری سیل، یکی از پدیده‌های خاص دهه 1980 در اوج جنگ سرد و مبارزات دولت دونالد ریگان با کمونیسم در آمریکای جنوبی بود، اما بری سیل در فیلم ساخت آمریکا، ضد قهرمان یگانه و جذابی نیست. چون فیلم شخصیت‌محور ساخته شده و ساختار اصلی قصه با این کاراکتر پیش می‌رود، برای بیننده مشخص است که او با یک صعود پیش خواهد رفت و براساس تراژدی یونانی اصیل با یک سقوط به پایان خواهد رسید. شخصیت بری برای بیننده اهل سینما و تلویزیون بسیار آشناست. او سمبل واقعی والتر وایت (برایان کرانستون) سریال بریکینگ بد است و البته دوران صعود و سقوطش به هنری‌هیل (ری لیوتا) فیلم رفقای خوب استاد مسلم سینما مارتین اسکورسیزی شباهت دارد.
بَری سیل در این فیلم آدم فرصت طلبی نشان داده می‌شود که بازیچه دست سازمان سیا و قاچاقچیان سودجود قرار گرفته است. این متد خاص در شخصیت پردازی سبب می‌شود، بری سیل از آنچه درباره‌اش در تاریخ درج شده فاصله بگیرد و تبدیل به یک شخصیت جذاب سینمایی شود. گاهی فراموش می‌کنیم، سیل وجود داشته و تام کروز در چشم مخاطب بری به نظر می‌رسد. در صورتی که به گواه همسر این شخصیت تاریخی، هر کس با او ملاقات می‌کرد، مجذوب شخصیت او می‌شد. بَری سیل به کارهای خارق العاده‌ای دست می‌زد و از مجازات می‌گریخت. یانکی خاصی بود که فرزند زمانه جنگ سرد محسوب می‌شد. با تماشای این فیلم، مخاطب از خودش سوال می‌کند، آیا واقعا چنین شخصیت هیجان‌انگیزی وجود داشته است. آیا این شخصیت واقعی است؟ فیلم ساخت آمریکا با کمی آرایش واقعیت و سینمایی کردن موضوع و شخصیت‌محوری، متهم به دروغ‌پردازی نیست، بلکه متهم به نادیده گرفتن گوشه‌هایی از زندگی بَری سیل است. او کوکائین فراوانی را وارد خاک آمریکا کرد، اما شهادتش در دادگاه به محکوم شدن قاچاقچیان بزرگی منجر شد.
فیلم ساخت آمریکا سطحی، پرزرق و برق و هالیوددی نیست، فیلم زاویه‌داری هم محسوب نمی‌شود. اگر سینمایی به فیلم نگاه کنیم، فیلم سرگرم کننده‌ای است که مثل فیلم‌های سختی چون سه روز کندور (سیدنی پولاک)، هفت روز در ماه می (جان فرانک هایمر فقید)، خانه امن (دنیل اسپینوزا) سعی افشاگرانه ندارد. فیلم ساخت آمریکا داگ لیمن، ساده و سر راست و هیجان انگیز، از پشت پرده تاریخ، سازمان سیا و گردش‌های سیاسی، لحظه‌ای در دهه 80 پرده برمی‌دارد.
لیلا مودت / جام جم
