اسطوره سازان تمدن ایرانی

تلویزیون ترکیه و مجموعه‌های ملودرام سطحی‌اش در کمال تعجب به موفقیت چشمگیری در کشورهای جهان دست پیدا کرده‌‌اند؛ و در نتیجه، این پرسش مطرح شده است که چه‌گونه ترکیه به چنین نیروی پرقدرتی نه‌فقط در قاره‌های آسیا و آفریقا که حتی در بین کشورهای اروپایی بدل شده است؟

پاسخ‌های متعددی‌‌ می‌توان به این پرسش به‌ظاهر ساده داد اما هر یک از طرف‌های درگیر با ملودرام‌های تلویزیونی ترکی، برای پاسخ‌های متفاوت (و گاه بسیار متناقض) خود، دلایل مختلفی ارائه می‌کنند. زمانی بود که مجموعه‌ها و حتی فیلم‌های سینمایی ترکی، فقط مصرف داخلی داشتند و تماشاگران خارجی نسبت به آن‌ها بی‌اعتنا بودند. بر اساس آمارهای منتشرشده از سوی منابع رسمی در ترکیه، در سال ۲۰۱۷ صادرات تلویزیونی این کشور رقمی حدود ۳۵۰ میلیون دلار سود به همراه داشته است.
به طور طبیعی موفقیت بین‌المللی مجموعه‌های ترکی کمک بسیار زیادی به رشد مجموعه‌سازی کرده و باعث شکوفایی صنعت تلویزیون آن شده است. در واقع در یک دهه‌ی اخیر، تقاضا برای تماشای مجموعه‌های ترکی روزبه‌روز افزایش یافته و مشتری‌های تازه‌ای پیدا کرده است. به گفته‌ی برنامه‌سازان ترک، چند سالی‌ست که رقم فروش محصولات آن‌ها از مرز سیصد میلیون دلار در سال گذشته است.

مجموعه‌سازان ترک در سال‌های اخیر بر حضورشان در جشنواره‌های بین‌المللی فیلم هم افزوده‌اند و در بازارهای فیلم این جشنواره‌ها حضور چشمگیری دارند. تنها در چند ماه گذشته، جشنواره‌هایی مثل ونیز، سارایوو و لوکارنو میزبان تعداد زیادی از برنامه‌سازان و ستارگان قاب کوچک ترکیه بوده‌‌اند. سلین آرات یکی از تهیه‌کنندگان فعالی است که به‌خوبی با امتیاز حضور در جشنواره‌های بین‌المللی آشناست. کمپانی او «تایمز اند بی پروداکشنز» یکی از شرکت‌های مهم ترکیه است و اروپایی‌ها با نام و کارهای آن کاملاً آشنا هستند. این کمپانی تعدادی از موفق‌ترین مجموعه‌های چند سال اخیر ترکیه، از جمله سده باشکوه (در ایران حریم سلطان) و بازی سکوت را تهیه کرده و آن‌ها را به کشورهای زیادی از آسیا، آفریقا و اروپا فروخته است.

آرات با حضور در جشنواره‌های بین‌المللی تلاش دارد راه را برای بحث و گفت‌وگو درباره محصولات تلویزیونی باز کند. همین نکته باعث توجه بیش‌تر مدیران جشنواره‌ها به رسانه‌ی تلویزیون شده است و برای مثال، جشنواره سارایوو در برنامه‌های امسال خود بخش ویژه‌ای را به این موضوع اختصاص داد. در این میان، ترک‌ها می‌کوشند با افزایش تبلیغات، تعداد بیش‌تری از کشورهای جهان را مشتاق خرید مجموعه‌های خود کنند. در این خصوص بد نیست بدانید که مجموعه‌ی حریم سلطان به بیش از پنجاه شبکه‌ی تلویزیونی جهان فروخته شده است و حتی در کشوری مثل روسیه که به‌ندرت احتمال موفقیت کارهایی از این دست‌‌ می‌رود، این درام تاریخی پربیننده بوده است. شبکه‌ی دوماشی روسیه به مدد موفقیت این مجموعه، توانست درجه‌بندی خود را تا ۳۵۰ درصد افزایش دهد. تماشاگران برخی کشورهای اروپایی هم که در این مجموعه به عنوان دشمن قسم‌خورده‌ی ترکیه‌ی عثمانی معرفی‌‌ می‌شوند، از دوستداران اقدام‌های خلیفه‌ی عثمانی بوده‌‌اند! مدیران شبکه‌ی «مگا تی‌وی» در شیلی هم‌‌ می‌گویند با پخش این مجموعه به یکی از موفق‌ترین شبکه‌های تلویزیونی این کشور آمریکای لاتین بدل شدند. حریم سلطان اولین مجموعه‌ی ترکی است که در آمریکای لاتین پخش شده و موفقیت کلان آن، راه را برای هجوم دیگر ساخته‌های تلویزیون ترکیه به کشورهای آمریکای لاتین هموار کرده است.

در سال ۲۰۰۸ صادرات تلویزیون ترکیه رقمی نزدیک به ده میلیون دلار بود؛ اما کمی پس از آن، ناگهان رشد چشمگیری کرد. صاحب‌نظران عقیده دارند تغییر نوع مجموعه‌سازی، عامل اصلی موفقیت‌های بزرگ بعدی بوده است. مجموعه‌های ترکی که کارهایی ساده، معمولی و کم‌خرج بودند، ناگهان تغییرشکل دادند و از هر نظر گسترش یافتند. در اصل تهیه‌کنندگان ترک متوجه شدند که برای کسب درآمد بیش‌تر، باید پول خرج کنند و به مجموعه‌های‌شان رنگ‌ولعاب بیش‌تری بدهند. البته این موضوع به نفع تماشاگران ترک هم شد و آن‌ها نیز شاهد پخش مجموعه‌هایی باکیفیت‌تر (از نظر ساخت و نه محتوا) شدند. به گفته‌ی آرات، هر قسمت از مجموعه‌های جدید ترکی با هزینه‌ی تقریبی هشتصد هزار دلار تولید‌‌ می‌شود. ستارگان این مجموعه‌ها هم به دلیل موفقیت بالای آن‌ها، دستمزدهای خود را تا شش برابر افزایش داده‌‌اند. جالب است که در مواردی پس از بروز اختلاف بین تهیه‌کننده و بازیگر، و طلب دستمزدهای باز هم بالاتر، تهیه‌کنندگان ترجیح‌‌ داده‌اند عذر بازیگران را خواسته و مجموعه‌ها را بدون حضور آن‌ها جلو ببرند! در واقع تماشاگران مجموعه‌های ترکی در این سال‌ها چند باری شاهد این بوده‌‌اند که ناگهان در اواسط پخش یک مجموعه، یکی از ستارگان (و گاهی وقت‌ها ستاره اصلی) بدون هیچ دلیل منطقی‌ای، کشته می‌شود یا به سفر دائمی و بی‌بازگشت‌‌ می‌رود!

اما موفقیت چشمگیر مجموعه‌های ترکی در اروپای شرقی، آسیا، خاورمیانه و کشورهای عرب‌زبان، صدای اعتراض بسیاری از روشنفکران و نیروهای مذهبی را هم درآورده است. مدافعان این مجموعه‌ها عقیده دارند: «فرهنگ غنی ترکیه، لوکیشن‌های چشم‌نواز، داستان‌های هیجان‌انگیز با چرخش‌های داستانی غیرمنتظره و شوک‌آور، و موقعیت جغرافیایی خاص این کشور بین شرق و غرب» از دلایل اصلی این موفقیت‌های چشمگیر در کشورهای مختلف است. اما مخالفان بر دروغین بودن ماجراهای آن‌ها و ترویج بی‌بندوباری تأکید‌‌ می‌کنند و عقیده دارند آن‌چه در این مجموعه‌ها به نمایش درمی‌آید، هیچ ارتباط و سنخیتی با زندگی مردم عادی کشور ترکیه ندارد و افسانه‌های بی‌پایه‌واساسی را در ارتباط با روابط آدم‌ها به نمایش‌‌ می‌گذارند. با توجه به محدودیت‌هایی که در ترکیه در زمینه‌ی نمایش ارتباط جنس‌های مخالف وجود دارد، دیالوگ‌های مجموعه‌های ترک به‌شدت اروتیک شده‌اند و همین نکته صدای اعتراض سازمان‌های مذهبی و خانوادگی کشورهای خارجی را بلند کرده است.

به هر حال سالانه حدود پانصد مجموعه‌ی تلویزیونی توسط کمپانی‌های رقیب در ترکیه ساخته‌‌ می‌شوند که همگی در جست‌وجوی بازارهای جدید هم هستند. در این میان برخی از تولیدکنندگان می‌گویند برای موفقیت در بازار غرب، باید سراغ سوژه‌ها و موضوع‌هایی بروند که برای تماشاگران آن‌ها هم جذابیت داشته باشند. اما گروهی از برنامه‌سازان هم بر این باورند که ساخته‌های‌شان با همین شکل و محتوای فعلی هم، موردپسند تماشاگران غربی قرار خواهد گرفت. آن‌ها برای اثبات ادعای خود به بازسازی بازی سکوت اشاره‌‌ می‌کنند که اولین مجموعه‌ی ترکی به حساب‌‌ می‌آید که صاحب یک نسخه‌ی انگلیسی‌زبان شده است.

کیکاوس زیاری/ ماهنامه سینمایی فیلم