اسطوره سازان تمدن ایرانی

صنعت سینمای در حال رشد اما فقیر عرب، به دنبال خیز بلندی به سمت موفقیت‌های بزرگ‌ است. در اقدامی تازه گروهی از هنرمندان و تهیه‌کنندگان مستقل کشورهای عربی، تأسیس «انستیتو فیلم عرب» را در دستور کار خود قرار داده‌اند و تبلیغ و تولید محصولات عربی را هدف اساسی خود اعلام کرده‌اند. این تشکیلات با الهام از هنرمندان قاره اروپا و آمریکا شکل گرفته است و استخوان‌بندی آن چیزی شبیه بنیاد فیلم اروپا است. همان طور که این بنیاد از سینمای کشورهای قاره اروپا حمایت می‌کند، وظیفه‌ی اصلی «انستیتو فیلم عرب» هم حمایت از سینما و هنرمندان کشورهای عرب‌زبان خواهد بود. این انستیتو حتی قدمی هم به جلو برداشته و برگزاری مراسم جوایزی هم‌چون اسکار را هم جزو برنامه‌های آتی‌اش اعلام کرده است.
در جریان برگزاری جشنواره بین‌المللی فیلم دبی (که به بزرگ‌ترین رویداد هنری کشورهای عربی تبدیل شده است و جشنواره‌های قدیمی‌تری هم‌چون قاهره را پشت سر گذاشته است) بود که چهره‌های سرشناس و تأثیرگذار سینمای عرب دور هم جمع شدند و درباره شکل‌گیری یک تشکیلات تازه با هم بحث و گفت‌وگو کردند. حاصل این بحث‌ها تأسیس «انستیتو فیلم عرب» شد که دفتر و مقر اصلی‌اش در دبی خواهد بود و حرکتش به سمتی است که به پایگاه هنری تمام‌عیاری برای فعالیت‌های سینمایی بدل شود. این انستیتو با بهره‌گیری از تجارب هنرمندان عرب در تمام سطوح به حمایت از فیلم‌سازان خواهد آمد و به دو صورت مادی و معنوی از زمان پیش‌تولید محصولات سینمایی آغاز و تا مرحله‌ی تبلیغات و توزیع ادامه خواهد داشت.

طبق اعلام رسانه‌های گروهی عربی مدل اصلی سازوکار این انستیتو از آکادمی علوم و هنرهای آمریکا برداشته شده است که هر سال مراسم اسکار را برپا می‌کند. بر این اساس، انستیتو فیلم عرب به‌زودی مراسم اهدای جوایزی شبیه اسکار را سازمان‌دهی و برگزار خواهد کرد. این مراسم هر سال با نام «جوایز فیلم عرب» و در نوزده رشته‌ی معمول از جمله بهترین فیلم، کارگردان، بازیگران زن و مرد، تدوین، فیلم‌برداری، موسیقی و... برپا می‌شود. یک جایزه‌ی افتخاری هم تحت عنوان یک عمر فعالیت پرثمر هنری به یکی از هنرمندان کهنه‌کار سینمای عرب اهدا خواهد شد. هزینه‌های انستیتو و مراسم اهدای جوایز به صورت بلاعوض و بر اساس «گشاده‌دستی» اعضای آن تأمین خواهد شد.
از آن‌جا که مسائل مالی همیشه از مهم‌ترین بحث‌های این گونه تشکیلات به حساب می‌آید، کارشناسان سینمایی نگرانی‌های خود را پنهان نمی‌کنند. آن‌ها نگران این موضوع هستند که برخی کشورها و نهادها با اختصاص مبالغ بیش‌تر و «گشاده‌دستی» سخاوتمندانه، سعی کنند به فعالیت‌های این انستیتو جهت بدهند. حتی در اولین قدم و با انتخاب شهر دبی به عنوان مرکز فعالیت‌های انستیتو، برخی رسانه‌ها نگرانی خود از نفوذ سیاست‌گذاران اماراتی را ابراز کرده‌اند.
با این همه، پل بابوجیان تهیه‌کننده‌ی لبنانی که نسبت به آینده و فعالیت‌های انستیتو امیدوار است می‌گوید: «سال‌های زیادی است که در صحنه‌ی سینمای قدرتمند و غنی عرب حضور دارم و از چهره‌های فعال آن بوده‌ام. احساس می‌کنم نیازمند آن بودیم که دور هم جمع شویم و تمام انرژی و پتانسیل‌مان را یک جا جمع کنیم. در این محل می‌توانیم به تبادل تجربیات بپردازیم و ایده‌های‌مان را با هم قسمت کنیم. این کار فرصت‌های تازه‌ای را برای همه‌ی ما فراهم می‌کند. در دنیایی که به‌سرعت در حال تغییر و دگرگونی است، صنعت سینمای عرب نیاز مبرمی به چنین انستیتو و وحدت عملی دارد.»
بسیاری در جهان عرب با دیدگاه بابوجیان موافق هستند و امیدوارند در عمل، اتفاق‌های خوب و مثبتی برای سینمای ضعیف اما در حال رشد کشورهای‌شان رخ دهد. پرسشی که برای گروهی از دست‌اندرکاران و روزنامه‌نگاران عرب‌زبان وجود دارد، چگونگی تلاش برای ایجاد یک چتر حمایتی قوی برای پوشش فعالیت هنری تمام کشورهای عربی منطقه است. واقعیت جغرافیایی حکایت از تنوع کشورها و فرهنگ عربی در این منطقه دارد. زمانی که صحبت از جهان عرب می‌شود، مجموعه‌ای از کشورهای مختلف با حکومت‌ها و دیدگاه‌های سیاسی متفاوت خودنمایی می‌کنند که مسائل و مشکل‌های خاص خود را دارند. در چنین حالتی، انستیتو فیلم عرب چه‌گونه می‌تواند پاسخ‌گوی این تنوع‌طلبی و تفاوت‌ها باشد. آیا وجوه اختلاف آن قدر خود را پرقدرت نشان می‌دهند که مانع از فعالیت‌های گسترده‌ی انستیتو شوند یا خیر
سالم براهیمی کارگردان و تهیه‌کننده الجزایری که از مؤسسان این انستیتو به حساب می‌آید، این نگرانی‌ها و پرسش‌ها را ندارد. به گفته‌ی او: «به "یوریمِجس" نگاه کنید تا جواب خود را بگیرید.» اشاره‌ی او به بدنه‌ی قدرتمند تشکیلاتی و سینمایی قاره اروپاست. او چنین ادامه می‌دهد: «اعضای این سازمان به ۲۴ زبان صحبت می‌کنند. حتی فرهنگ‌ها و حکومت‌های متفاوتی هم دارند. اما هیچ‌یک از این تفاوت‌ها، مانع از همکاری مشترک و سازنده‌شان نیست. ما هم می‌توانیم چنین کاری را انجام دهیم. نباید وحشتی از تجربه و ورود به یک شلوغی درهم و برهم داشته باشیم. در طول راه چیزهای تازه‌ای یاد می‌گیریم و البته اشتباه‌هایی هم خواهیم کرد. اما این به‌نوعی طبیعت هر کاری است و نباید از اشتباه‌های احتمالی ترسید. این اشتباه‌ها به ما کمک می‌کنند تا راه بهتر را پیدا کنیم و با درس گرفتن از آن‌ها به جاهای بهتری برسیم. اشتباه کردن بهتر از این است که دست روی دست بگذاریم و هیچ کاری نکنیم.»
نام‌هایی که در همین ابتدای کار انستیتو با آن وارد همکاری شده‌اند، این امید را در دل دوستداران سینمای عرب تقویت می‌کند که می‌توان انتظار آینده‌ی خوبی را برای این تشکیلات داشت. نبیل عیوش مراکشی، میسون الباجه‌جی عراقی، رشید مشهراوی فلسطینی و حافظ علی‌علی قطری از جمله هنرمندانی هستند که از تأسیس انستیتو فیلم عرب حمایت کرده‌اند. به هر حال برای منطقه‌ای که نه سینمای پررونقی دارد و نه سالن‌های نمایش زیاد، تشکیل چنین انستیتویی می‌تواند حکم بها دادن به یک رؤیای ناممکن را داشته باشد. بجز صنعت سینمای مصر که از دیرباز مهم‌ترین صنعت در میان کشورهای عرب‌زبان بوده، سایر کشورهای عربی از یک صنعت سینمای درست‌وحسابی بی‌بهره بوده‌اند.

کیکاوس زیاری/ ماهنامه فیلم