قهرمانان هم در عالم تخیل و هم در عالم واقع برای توده های مردم الهام بخش هستند. قهرمانان کسانی هستند که توان انجام کارهای خارق العاده را دارند و کارهای را انجام می دهند که انسان های عادی قادر به انجام آن ها نیستند. قهرمانان با نبوغ و توانایی هایی ذاتی خود همیشه در قامت منجی و رهایی بخش ظاهر شده و با رفتار و اعمال خود جامعه انسانی پیرامون خود را تحت تاثیر قرار می دهند. قهرمانان چه اساطیری و چه واقعی همیشه الگوی تعداد زیادی از افراد جامعه بوده اند. یکی از خواستگاه های مهم قهرمان سازی در دنیای معاصر سینماست. سینمای جهان مملو از قهرمانانی ست که از دل داستان ها و نوشته های کهن و یا از ذهن خلاق فیلمنامه نویسان به مخاطب معرفی می شوند. سینما به عنوان یکی از تاثیر گذارترین رسانه ی جمعی با برجسته سازی قهرمانان، نقش بسیار مهمی در ارائه نمونه ها و الگوهای رفتاری و اخلاقی داشته است. امروزه پرطرف دار بودن و نیز اثر بخشی سینما و به طور عام تصویر سازی، ابزاری برای ترویج و اشاعه فرهنگ ها تبدیل شده است. موضوع تنها دیده شدن قهرمانان در قاب تصویر نیست بلکه اگر نمایش قهرمانان داستانی سینما با اهدف از پیش تعیین شده و برای تحت تاثیر قرار دادن و ایجاد تغییر در تفکر، باورها و یا تغییر در سبک زندگی مخاطبان صورت گیرد در آن صورت ممکن است الگوی فرهنگی قهرمان داستان سینما بر الگوی فرهنگی مخاطبان غالب شده و آن را تباه سازد.

اما قهرمانان داستان های سینما از کجا می آیند؟ در عالم سینما ، قوه ی تخیّل فیلمسازان برای قهرمان سازی فعال است. این قهرمانان یا از دل آثار و نوشته های کهن تصویری سازی شده و در قالب فیلم بر پرده ی سینما ظاهر می شوند یا این که بر اساس ذهن خلاق نویسندگان شکل و شمایل پیدا می کنند. به عبارت دیگر قهرمانان یا مصداق های واقعی دارند و در عالم حقیقت می زیسته اند و یا این که زائده قوه ی تخیل فیلمساز است. قهرمانان چه در عالم سینما و چه در بازی های رایانه ای در شکل گیری خصوصیات اخلاقی و رفتاری افراد جامعه به ویژه نوجوانان و جوانان تاثیر بسزایی داشته و می تواند موجب ترویج صفات خوب و انسانی و یا رفتارهای نابهنجار و غیر اخلاقی شوند. در جهان معاصر، سینما تنها یک وسیله ی سرگرم کننده و تفنّن نیست و دولت ها و سیاستمداران از جذّابیت هایی ظاهری سینما برای اهداف و مقاصد خود بهره برداری می کنند. در پس بسیاری از  قهرمان سازی های نمادین و مهیّج و نیز لذت های بصری ، اهداف بلند مدّت نهفته است. مخاطب به طور ناخواسته درگیر فضاسازی های قهرمان های داستان شده  و هر آن چه را که آنان انجام می دهد با جان و دل می پذیرد . پذیرش الگوهای رفتاری و اخلاقی قهرمانان داستان های سینما و بازی های رایانه ای به معنای پذیرش خواسته ها و اغراض دولت های آن است که از قبل برای آن برنامه ریزی کرده اند. امروزه قهرمانان داستان های سینما و بازی های رایانه ای در حقیقت سخنگوی بسیاری از سیاستمداران و دولت های استکباری شده اند و هر آن چیزی را که سیاستمداران سلطه گر نمی توانند به طور مستقیم به مخاطبان جهانی خود بقبولانند به صورت غیر مستقیم با قهرمان داستان های سینمایی و بازی های سرگرم کننده بر زبان جاری می سازند.

در همین راستا قهرمانان غیر واقعی سینمای هالیوود سال ها برای جامعه ی آمریکا اعتبار کسب می کنند  و به اصطلاح «ارزش‌های آمریکایی» را در سطح جهان گسترش می دهد. اکنون سینمای هالیوود پوششی شده است برای اعمال خشونت و سرکوب های گسترده دیگر ملت ها جهان و تجاوز غیر قانونی به سرزمین های دیگر.

با سینمای هالیوود و قهرمان سازی های ساختگی، جنگ وکشتار آمریکایی ها در سرزمین های مظلوم و ستمدیده اکثرا تحریف شده و آنان را در قامت قهرمانان صلح طلب و حافظ منافع عمومی و منجی معرفی می کنند گویی همه ی ملل جهان رویای آمریکایی شدن را دارند. در بسیاری از آثار سینمایی، انیمیشن و بازی ها که در هالیوود ساخته شده است رگه های از نجات یافتگی مردم ستمدیده جهان توسط قهرمانان آمریکایی دیده می شود. در آثار انیمیشین که بیشتر مخاطبان آن کودکان هستند تصویر سازی های ضمنی در جهت القاء این تفکر است که «سرانجام یک قهرمان آمریکایی شما را از وضعیت دشوار نجات خواهد داد.»

(۱) جالب آن که در تعداد زیادی از آثار سینمای هالیوود، حتی نجات کره خاکی از دست اهریمنان و دشمنان ماورایی هم بر عهده آمریکایی ها سپرده شده است.

(۲) در تعداد بی شماری از بازی های رایانه ی، قهرمان آمریکایی به همه جای جهان سرک کشیده و یک تنه تهدیدها و نا امنی ها را از بین می برد.

(۳) آمریکا که همیشه یک تهدید بالقوه برای تمام کشورهای جهان است و طی نیم قرن اخیر به کشورهای زیادی از آمریکای جنوبی و مرکزی گرفته تا خاورمیانه و شرق دور (کوبا ، پاناما، هندوراس، دومنیکن ،عراق ، افغانستان، ویتنام ، ژاپن ، کره و ….) تجاوز کرده است به کمک سینما و قهرمان سازی خیالی ، وجه متمدنانه بخود گرفته و دنیای زشت خود را به کمک سینما و قهرمان سازی های دروغین تطهیر می سازد.

نقش قهرمانان در سینمای ایران

ایران سرزمینی با تاریخ و فرهنگ چندین هزارساله و غنی در حوزه ی ادبیات داستانی و اسطوره های الهام بخش برای مردم جهان است.در طول تاریخ ، قهرمانان این سرزمین مظهر ایمان ، عدالت ، شجاعت ، نماد برابری انسان ها و دشمن بی عدالتی و ظلم و ستم بوده اند. قهرمانانی از جنس مردم و از دل مردم برخواسته و برای اجرای حدود الهی و نیز تحقق منزلت و جایگاه اجتماعی طبقات فرودست جامعه برانگیخته شده اند. گویی خصلت تحمل ناپذیری در برابر ظلم و ستم و اعتبار بخشیدن به جایگاه والای انسان به عنوان اشرف مخلوقات در ذات و فطرت ایرانیان نهفته است.

هر چند قهرمانان سال های گذشته های ما در تحولات جامعه بشری تاثیر گذار بوده اند اما لازم نیست سینمای ایران برای تصویر سازی و بازسازی قهرمانان خود سال ها به عقب برگردد چرا که در دهه های اخیر و به ویژه در جمهوری اسلامی ایران نمونه های بسیار فراوان از قهرمانان واقعی ( نه صرفا تراوشات ذهنی فیلمساز) دیده می شود که با روایت آنان می توان سال های سال فیلم ساخت. قهرمانان جنگ هشت ساله دفاع مقدس که طولانی ترین جنگ قرن اخیر بوده است یک فرصت بی نظیری را برای فیلمسازان کشور مهیا کرده است تا با پرداختن به آنها، گنجینه تولیدات فاخر سینمای ایران را پُربار تر نمایند اما هنوز سینمای ایران آن طور که باید و شاید به موضوع قهرمانان دفاع مقدس نپرداخته است. علاوه بر قهرمانان دوران دفاع مقدس، استکبارستیزی و حمایت بی غلّ و غش جمهوری اسلامی ایران از ملّت های مظلوم منطقه و جهان و قهرمانانی که در این راه جان فشانی کرده اند بستر خیلی خوبی ست برای نمایاندن و به تصویر کشیدن این دلاورمردان نامی در عرصه ی سینمای ایران .

شهید سردار سلیمانی نمونه بارز قهرمان اسطوره ای دوره معاصر است که حتی دشمنان او نیز لب به تحسین و توصیف آن شهید بزرگوار گشوده اند. شهید حججی نیز نمونه ی دیگری از قهرمان واقعی و اسطوره شهامت و مردانگی ست که در برابر شقی ترین جلادان زمان، نهراسید و پاهایش سست نشد و به صلابت تمام قدم به مسلخ عشق گذاشت. با این همه قهرمان واقعی در این مرز و بوم با قاطعیت می توان گفت سینمای ایران در دهه های اخیر فاقد قهرمان بوده است . انگار فیلمسازان و حتی تماشاگران سینمای ایران هم قهرمانان خود را فراموش کرده اند. به نظر می رسد توجه بیش از اندازه فیلمسازان به تولید آثار اجتماعی با طرح موضوعاتی چون فقر، اعتیاد، خیانت، گسست خانواده ، خشونت و یا تولید فیلم های کمدی سطحی و سرگرم کننده آنان را از قهرمانان ملی دور کرده است. تماشاگران نسل جدید، قهرمان با افتخاری را در سینمای ایران نمی بینند تا براساس الگوهای رفتاری او عمل کند و این یک علامت سئوال بزرگی ست که چرا قهرمانان واقعی این سرزمین در سینمای ایران جایگاهی نداشته اما قهرمانان خیالی و موهوم در سینمای هالیوود عرض اندام نموده و در سطح جهانی تبدیل به نماد دموکراسی و آزاد اندیشی شده اند ؟

نباید از یاد ببریم که سینمای ایران در دهه ی شصت مدیون تولید و نمایش آثاری با مضامین دفاع مقدس بوده است و در این دوران طلایی به گواه آمار آثار دفاع مقدس بیشترین تعداد تماشاگر را داشته اند. امروز هم قهرمانان سینمای ایران می بایست دوباره احیاء شده و با نقش پذیری در موضوعات گوناگون اعم از نظامی،سیاسی  ورزشی ، علمی و …… بتوانند تماشاگران سینما را مجذوب خود سازند. سینمای ایران وظیفه دارد قهرمانان این کشور را برجسته ساخته و فرهنگ غنی قهرمانان این سرزمین را در قالب فیلم و حتی بازی های رایانه ای به مردم و جامعه بی المللی معرفی نماید. قهرمانان واقعی سینمای ایران می توانند نماد و الگوی انسان های مصلح و آزاده جهان برای رهایی از یوغ استبداد حاکمان و سلطه گران و استعمارگران خارجی تبدیل شوند. وقتی سینمای هالیوود به کمک سینما و صحنه سازی های غیر واقعی و یا تولید بازی های رایانه ای با محوریت قهرمانان آمریکایی پیش زمینه و افکار عمومی جهانی را در جهت تجاوز و تهاجم به یک کشور ستمدیده را فراهم می سازد ایران نیز می تواند با تولید آثار سینمایی با محوریت قهرمانان واقعی خود و یا تولید بازی های رایج از این موقعیت بهره برده و علیه دشمنان استفاده کند.

نقش سینمای حوزه هنری در احیای قهرمانان

جنگ هشت ساله دفاع مقدس و تبعات و اثرات آن فرصتی را برای حوزه هنری فراهم کرد تا بتواند بخشی از این رویداد عظیم را به تصویر بکشد. حوزه هنری بر اساس ماموریت و اهداف ذاتی خود از بدو شروع جنگ تاکنون آثار قابل اعتنایی را با موضوع دفاع مقدس تولید کرده است. تولید آثار شاخص که اشاره مستقیم به جبهه های نبرد حق علیه باطل دارند مانند آثاری چون «بلمی به سوی ساحل» (۱۳۶۴)، «هراس» (۱۳۶۶)، «مهاجر» (۱۳۶۸)، «حمله به اچ سه» (۱۳۷۳)، و یا آثاری که به طور غیر مستقیم و در ارتباط با دفاع مقدس ساخته شده اند نظیر «هیوا» (۱۳۷۷)، «خدا حافظ رفیق» (۱۳۸۲)،  «فرزند خاک» ( ۱۳۸۶) و «سرو زیر آب» (۱۳۹۶)  نمونه هایی از این دست آثار هستند. حوزه هنری در مجموع ۲۵ اثر سینمایی با موضوع دفاع مقدس ساخته و از این حیث در شمار یکی از مهمترین نهادهایی است که چنین آثار فاخر و ماندگاری را ساخته است اما نکته ی قابل توجه این است که در این آثار کمتر به بیوگرافی و شخصیت های قهرمانان واقعی جنگ پرداخته شده است. ما در دوران دفاع مقدس قهرمانان واقعی زیادی داشته ایم که در سینمای ایران جایگاهی نداشته اند از جمله شهید احمدکاظمی، شهید محمد ابراهیم همت، شهید مهدی باکری، شهید محمد جهان آراء ، شهید صیاد شیرازی، شهید محمد بروجردی، شهید محمدعلی صفا و نمونه های فراوان دیگر که در این مقال نمی گنجد. بنابراین همچنان که ادبیات دفاع مقدس حوزه هنری سرگذشت قهرمانان دوران جنگ را به رشته ی تحریر درآورده و آثارمتعددی را به خوانندگان ارائه داده است، سینمای حوزه هنری نیز با تجربه ای چندین ساله می تواند با تولید آثار قهرمان محور، ضمن بازسازی و تصویرسازی سلحشوران این سرزمین، در برابر جبهه ی استکباری و دشمنان این ملت نیز عرض اندام کند.

امروز دایره قهرمانان ما محدود به دوران دفاع مقدس نیست و ایران در بسیاری از عرصه ها دست برتر دارد. در حوزه ی موشکی، نانو و علوم فضایی، جبهه مقاومت و نفوذ فرهنگی بر پهنه ی خاورمیانه و آفریقا و حتی آمریکای مرکزی می توان آثاری با محوریت قهرمانان واقعی ساخت و یا با تولید «بازی‌های تهاجمی پیش دستانه و آینده نگر» موقعیت دشمنان را متزلزل کرده و عرصه را بر آنان تنگ کرد. نشان دادن اقتدار و موقعیت برتر قهرمانان ایران در آثار سینمایی حوزه هنری و بازی‌های جذاب می تواند یکی از ماموریت ها و اهداف استراتژیک حوزه هنری در دوره حاضر تعریف شده و برای نیل به آن برنامه ریزی نماید .

سوره سینما – کیاپور نظری