اسطوره سازان تمدن ایرانی

یکی از فیلم‌های پرفروش سینمای ایران در سال گذشته فیلم «زیر نظر» با حضور رضا عطاران و امیر جعفری در نقش‌های اصلی بود؛ فیلمی که داستانش را بر مبنای دامن زدن به یک بحران کوچک و ناخواسته در خانه پیش می‌بَرَد و مدام جنبه‌های دیوانه‌وار دیگری را به آن اضافه می‌کند. علاوه بر اجرای ستاره‌های اصلی فیلم که به خلق موقعیت‌های کمدی منجر شده، نباید حضور مجید صالحی در مقام کارگردان را فراموش کرد؛ کمدینی که پیش‌تر توانایی خود به‌عنوان کارگردان را در چند سریال به آزمون گذاشته بود. در فیلیمو شات، به بهانه اکران آنلاین فیلم زیرنظر سعی داریم تا آن را از منظر کارگردانی و با توجه به سابقه‌ این کمدین و کمدی‌ساز بررسی کنیم.

مجید صالحی که در میان عامه مردم بیشتر به عنوانِ بازیگر شناخته می‌شود تا کارگردان، کار بازیگری‌اش را با «سیب خنده» (۱۳۷۶) شروع کرد اما مثل رضا عطاران خیلی زود شروع به کارگردانی مجموعه‌هایی کرد که خودش هم در آنها بازی می‌کرد. «آشتی‌کنان» (۱۳۸۲) اولین تجربه‌ کارگردانیِ صالحی بود که کمتر کسی آن را به خاطر می‌آورَد؛ آن هم در سال‌هایی که به خاطر بازی متفاوتش در مجموعه‌هایی مثلِ «خوش‌رکاب» (۱۳۸۱) یا فیلم‌هایی مثلِ «خوابگاه دختران» (۱۳۸۳) حسابی خوش درخشیده بود. «سه در چهار» (۱۳۸۷) دومین سریالِ صالحی در مقام کارگردان است. مجموعه‌ای که در ابتدا قرار نبود توسط او کارگردانی شود اما اتفاقات جوری رقم خورند که در انتها این صالحی باشد که پشت دوربین قرار می‌گیرد. «سه در چهار» به شکل مشخص تحت‌تأثیر سبکِ سریال‌سازیِ عطاران است که در طول ساخت مجموعه‌هایِ «خانه به دوش» (۱۳۸۳)، «متهم گریخت» (۱۳۸۴) و «ترش و شیرین» (۱۳۸۵) به قوام رسیده بود. الگوی اصلی، بسیار ساده و تا حدودی واپسگرایانه است: خانواده‌ای پایین‌شهری که سودایِ تغییر زندگی در سر دارند، در مسیر اشتباهی قرار می‌گیرند و می‌فهمند زندگی ساده‌شان ارزشی به مراتب بالاتر از جایگاهی دارد که قرار است به قیمت از دست رفتن صمیمیت‌شان تمام شود. اما جدای از این خط داستانی که سریال به سریال تکرار می‌شد، آنچه اهمیت داشت جزئیات صحنه و لحن روایت بود. ویژگی‌هایی که این احساس را به بیننده انتقال می‌دادند که در حال دیدن یک زندگی ایرانی هستند؛ با شخصیت‌هایی که مابه‌ازای واقعی داشتند و به راحتی می‌شد آنها را به جا آورد.
 

«سه در چهار» مجموعه‌ای از ویژگی‌های مثبت آثار عطاران را به کمک انتخاب درست بازیگران گسترش داد و به واسطه‌ حفظ ضرباهنگ داستان تبدیل به یکی بهترین سریال‌های دهه‌ هشتاد ‌شد. تسلط صالحی در خلق موقعیتی شیرین با استفاده از عناصری کاملاً ایرانی، آن هم در خانه‌ای که شخصیت‌ها مدام برای زندگی کردن/ خوابیدن/ غذا خوردن جا کم می‌آورند، شایسته تحسین است. صالحی به شکل ناخودآگاه و در صحنه‌هایی با حضور بیش از ده بازیگر در فضایی به کوچکیِ یک اتاق، میزانسن‌هایی اجرا کرده که تنها در زندگی یک خانواده‌ ایرانی اتفاق می‌اُفتند.
فیلم تلویزیونیِ «میش» (۱۳۸۸) تجربه‌ بعدی صالحی در مقام کارگردان بود. فیلمی ‌جمع‌وجور با داستانی ساده درباره‌ مردی که قصد دارد یک گوسفند را از روستا به شهر بیاورد. «موج و صخره» (۱۳۹۰) دومین سریال صالحی‌ است که به دلیلِ حضور دو کارگردان دیگر از یکپارچگی لازم برخوردار نیست. بلافاصله بعد از «موج و صخره»، صالحی باز هم یک فیلم تلویزیونی ساخت. «نیش» (۱۳۹۱) با حضور جواد عزتی در نقش اصلی که هنوز به شهرت نرسیده بود. پس از آن، صالحی چندین سال به شکل جدی کوشید تا تصویر شکل‌گرفته از او به عنوان یک بازیگر کمدی را تعدیل کند و تا حدودی هم در این راه موفق بود.

«سال‌های دور از خانه» (۱۳۹۸) بازگشت صالحی به عرصه‌ سریال‌سازی با استفاده از پی‌گیری داستان شخصیت‌هایی بود که در سریال «شاهگوش» (۱۳۹۲) معرفی و به شهرت رسیده بودند. «سال‌های دور از خانه»، یک کمدی فارس (Farce) است؛ شکلی از کمدی که در آن طرح، کُنش و موضوع بر شخصیت و مفهوم ارجحیت دارند. استعداد صالحی در کنترل جمعیت و خلق شوخی از طریق جزئیات موجود در صحنه همچنان چشم‌گیر است، هرچند که داستان بی‌سروته و شخصیت‌پردازی غیرمنطقی ممکن است بیننده را پس بزند. اما «سال‌های دور از خانه» جنسی از کمدی‌ است که کمتر در ایران ساخته می‌شود و می‌بایست جدا از کیفیت نهایی‌اش به عنوان یک نمونه مورد بررسی قرار بگیرد.

فیلم «زیر نظر» (۱۳۹۷) اولین فیلم بلند سینمایی مجید صالحی که شاهد اکران آنلاین آن هستیم، داستانِ اتفاقی ساده است که رفته‌رفته شکل فاجعه به خود می‌گیرد. ماجرایی که در ابتدا تحت کنترل به نظر می‌رسد اما به کابوسی تمام‌عیار تبدیل می‌شود. «زیر نظر» به دلیل سرک کشیدن‌های مداومش به زندگی خصوصی و پنهان نگه داشته شده‌ شخصیت‌ها، یادآورِ فیلم‌های عبدالرضا کاهانی و به دلیل ساده گرفتن موقعیت و توجه مضاعف به جزئیات رفتاری شخصیت‌ها به آثارِ عطاران شبیه است. با این‌حال، همچنان می‌توان استعداد صالحی را در برخی صحنه‌ها رصد کرد. به خصوص صحنه‌هایی که لودگی شخصیت‌ها قرار است به پیش‌بردِ داستان شکلی منطقی بدهد یا در اجرای موقعیت‌های شلوغی که به شکل طراحی‌شده‌ای به هرج‌ومرج کشیده می‌شوند. فیلم «زیر نظر» مثل شوخی بی‌جایی‌ست که کِش می‌آید و صالحی در به تصویر کشیدنِ این کش آمدن موفق عمل کرده است.
هر چند که صالحیِ چهل‌و‌پنج‌ ساله همچنان در ابتدای راه قرار دارد اما با وجود همین چند سریال و یک فیلم سینمایی می‌توان به توانایی او در ساخت کمدی‌هایی که همگان تن به ساخت آن نمی‌دهند پی بُرد. صالحی اِبایی ندارد مرز میان شوخی و لودگی را از بین ببرد و از طریق آن به خلق موقعیت‌هایی برسد که سینما و تلویزیون ایران کمتر به آن وارد می‌‌شوند. از این‌رو، صالحی بهترین گزینه برای ساخت کمدی‌هایی نظیر سری فیلم‌های «رجب ایودیک» است.
همچنین می‌توان به توانایی بالایِ صالحی در شکل دادنِ به موقعیت‌های بی‌نظم‌ و قاعده اشاره کرد. در آثارِ صالحی شخصیت‌ها مدام حرف می‌زنند و پیوسته در میزانسن‌هایِ شلوغ قرار می‌گیرند. اما بیننده هیچگاه دچار سرگیجه نمی‌شود چرا که صالحی به شکلی حساب‌شده این صحنه‌ها را با صحنه‌هایِ آرام و کم‌جمعیت ترکیب می‌کند. در «سال‌های دور از خانه» بعد از هر صحنه‌ پُر جمعیتی شاهد دو نفره‌هایِ خنجری (با بازی احمد مهران‌فر) و زهره (با بازیِ هادی کاظمی) بودیم و در فیلم «زیر نظر» این الگو با استفاده از دو نفرهایِ محسن (با بازیِ رضا عطاران) و امید (با بازیِ امیر جعفری) شکل می‌گیرد.

فیلم کمدی «زیر نظر» ساخته‌ مجید صالحی و با نقش‌آفرینی رضا عطاران، امیر جعفری، آزاده صمدی، مهران احمدی، سروش جمشیدی و… سومین فیلم اکران اینترنتی است که از دوشنبه ۲۹ اردیبهشت ۹۹ در سینمای آنلاین فیلیمو به‌نمایش درخواهد آمد.