اسطوره سازان تمدن ایرانی

اثرگذاری سینما و فیلم‌ها بر زندگی مردم غیر قابل انکار است؛ فیلم‌ها می‌توانند در زندگی مردم اثرات زیادی بگذارند و گاهی محرک طلاق، رفاه‌زدگی و یا زندگی خوب باشند و باید مراقب این اثرات سوء بود.
 
 شاخصه های سینمای دینی از دیدگاه ‌آیت الله العظمی مکارم 
حضرت آیت الله مکارم شیرازی در سخنانی به شاخصه های سینمای دینی پرداخته اند که به این شرح است: بدیهی است مجموعه عقائد، تاریخ، آداب و رسوم جامعه، ادبیّات و هنر، همان فرهنگ جامعه است،[1]از سوی دیگر تأثیر فرهنگ جامعه در پرورش فضائل و رذائل جامعه غیر قابل انکار است، [2] زیرا مقولۀ فرهنگ، مجموعه امورى است که به روح و فکر انسان، شکل مى دهد و انگیزه اصلى او را به سوى مسائل مختلف، فراهم مى سازد.[3]لذا باید از تمام وسائل سمعى، بصرى، برنامه هاى عملى، قصص، داستانها، ادبیات، شعر و هنر به معنى اصیل و سازنده استفاده کرد تا کلمات حق به دلها راه یابد[4] آن چنان که دلنشین گردد، حق طلبان ارشاد شوند و نسبت به لجوجان اتمام حجت شود.[5]
در این میان برخی از مسائل ،حساس‌تر از حوزه های دیگر است، به ویژه مقولۀ سینما که با حساسیت‌های بسیاری روبه‌رو هستیم و مطالب و مفاهیم بسیاری وجود دارد که می‌تواند در قالب سینما جامعه را هدایت یا گمراه کند.[6]
چیستی مفهوم سینمای دینی
پدید آمدن حکومت دینى و صبغه فقهى آن و حاکم شدن فقه و فقیه، مایه نگرش جدید به متون و نصوص دینى شده است، به گونه اى که سبب گردیده هم راه حلّى در چارچوبه احکام اسلامى براى مسائل مستحدثه اى همانند رادیو ، تلویزیون و سینما، فیلم و تئاتر.. از متون دینى به دست آید و هم در بعضى از فتواهاى قبلى تجدید نظر شود.[7]با این تفاسیر، در صورتى که سینما خالى از امور خلاف شرع باشد، و سبب آموختن مسائل دینی، اجتماعى، تربیتى و اخلاقى شود می توان به آن سینمای دینی اطلاق نمود.[8]
تاثیر فیلم و سینما بر زندگی مردم
در اصل تأثیر و رنگ پذیرى از محیط و تکنولوژی در زندگی، همه مشترکند. این مطلب طبق موازین عادى و مادّى قابل انکار نیست؛ حتّى بعضى در این قسمت به اندازه اى افراط کرده اند که افکار انسان را به طور کلّى، انعکاسى از وضع محیط زندگى مادّى او دانسته اند.[9]
بدیهی است تأثیر پذیرى جزء طبیعت انسان و هر موجود مادى دیگر است [10] لذا گاه نگاه کردن به یک فیلم، می تواند افق معرفتی افراد را تغییر داده و تبدیل به عادت نماید.[11]
اینگونه است که اثرگذاری سینما و فیلم‌ها بر زندگی مردم غیر قابل انکار است؛ فیلم‌ها می‌توانند در زندگی مردم اثرات زیادی بگذارند و گاهی محرک طلاق، رفاه‌زدگی و یا زندگی خوب باشند و باید مراقب این اثرات سوء بود.[12]
در تشریح اثرگذاری فراوان صنعت سینما و فیلم باید تأکید نمود؛ با فیلم کارهای بسیاری می‌شود کرد همانگونه که فیلمی چون فیلم امام علی(ع) آنچنان تاثیرگذاری چشمگیری داشت.[13]
زیبایی شناسی؛ اصل راهبردی در تحقق سینمای دینی
همانگونه که در روایات اسلامى آمده است: « انَّ اللَّهَ جَمِیلٌ یُحِبُّ الْجَمَالَ؛خداوند زیباست و زیبایى را دوست دارد».[14]،[15]لذا علاقه انسان به هنرهاى اصیل و واقعى، زیبایى ها، ذوقیّات و کششى که در درون روح خود به این امور حس مى کند، فطری است؛[16] از این رو لذّتى را که به انسان از یک قطعه شعر جالب، یک صنعت ظریف، یک نقّاشى و یا یک قطعه تصویری، دست مى دهد، نمى توان با نیازهاى اقتصادى پیوند داد، بلکه به عکس قسمتى از رشته هاى اقتصادى، مولود این نیاز و کشش روحى است و این خود دلیل بر اصالت این حسّ و تأثیر آن در پیدایش بخش عظیمى از پدیده هاى هنری است. یک انسان سالم در هر شرایطى با تفاوت هایى این «انگیزه» را در خود احساس مى کند.[17]
«گلبرت» نویسنده کتاب «مهاجرت افکار»، تحت عنوان دین و هنر چنین مى نویسد:«دین یکى از اساسى ترین منابع احساس هنرى و ابتکار به شمار مى رود، چنان که هنر نیز یکى از بهترین وسیله هاى ابراز کیفیّت تفکّر دینى است و در سراسر جهان از معابد چین گرفته تا مجسّمه هاى مکزیک هنرمندان، عالى ترین و بهترین نمونه هاى فنّى و هنرى را براى بزرگداشت خدایان به وجود آورده اند»[18].،[19]
با این تفاسیر می توان گفت « زیبایى شناسی » منشأ پیدایش شعر و ادبیات و هنر، به معنى واقعى، است.[20] لذا زیبائی­هاى ادبى، شعرى، صنایع ظریفه و هنر به معنى واقعى همه مولود حس زیبایی شناسی است و نمی توان عواقب سوء عدم اشباع صحیح آن را نادیده گرفت.[21]
سینمای دینی؛ ابزاری قدرتمند برای انتقال ارزش‌ها و مفاهیم اسلامی
جامعه اسلامى به معناى واقعى کلمه، جامعه اى فزاینده، گسترش یابنده، زاینده و مولّد است، نه جامعه اى محدود که فقط در چهار چوب خود قرار گرفته و هیچ پیشرفت و ترقّى ندارد. بر مبنای آموزه های اسلامی ، مسلمانان باید در راه جهانى کردن اسلام که تنها دین برحق است سعى و تلاش کنند.[22]
طبق سفارش قرآن از تمام ابزار و آلات روز، از جمله سینما باید استفاده کرد و پیام اسلام را به تمام جهان برسانید.[23]اما در عمل ما چه کرده و چه مى کنیم! و دیگران چه کرده اند![24] آیا این استفاده کامل و بهینه از وسایل مدرن و پیشرفته روز است؟![25]
سینمای پویا؛ در گرو افزایش تولیدات فیلم های دینی و مذهبی
اسلام دینى است که با نگاهى جامع به همه ابعاد مادى و معنوى، فردى و اجتماعى انسان، برنامه هنری ، فرهنگی و اقتصادی اش را براى دست یابى به سعادت دنیا و آخرت، ارائه کرده است. در این آئین که هماهنگ با زبان فطرت است، تعارضى میان دنیا و آخرت نیست و دنیا در برابر آخرت قرار ندارد، بلکه آخرت از مسیر دنیا مى گذرد..[26]
در نگاه دین تولید با توجه به مسائل ارزشى و معنوى و در یک چارچوب تعریف شده اى مجاز است.[27] در این بین دولت باید برنامه هاى اساسى و بنیادى و زیربنایى را در جهت گسترش فرهنگ دینى انجام دهد، و مردم باید دنبال آن را در جهات مختلف بگیرند.[28]البته شیوه ها و روشهاى فعلى انجام فعالیّت هاى دینى کافى نیست.[29] بلکه براى کارایى بیشتر، باید از اسباب و وسائل موجود در دنیاى امروز هم چون صنعت سینما ، با برنامه ریزى صحیح و کار گروهى استفاده کرد.[30]
حال برای رشد و تعالی فرهنگ اسلامی باید افزایش تولید فیلم های ارزشی و مذهبی مورد توجه قرار گیرد به ویژه آنکه اینگونه فیلم‌ها بسیار خوب و تأثیرگذار بوده است.البته در خصوص بررسی محتوای فیلم قبل از تولید، در قم گروه‌های مختلفی از تاریخ دانان و فقها و حدیث دانان وجود دارند که می‌توانند در این امر کمک بسزایی داشته باشند.[31]
چالش نقد پذیری سینماگران
بی تردید امور مذهبی، فرهنگی و هنری از ظرافت و حساسیت‌های خاص برخوردار است.[32] لیکن نقدها باعث رونق دین و رشد فرهنگ و هنر اسلامی خواهد شد. [33]
به عنوان نمونه در جشنواره فیلم فجر فیلم‌های ارزشمند و فاخری نیز وجود دارد، اما انتقاداتی نیز به برخی از فیلم‌های جشنواره فجر وارد است.[34] لذا باید در صورت بروز اشتباه در این امور، انتقادات را پذیرفت و به اصلاح آن پرداخت.[35]
عفت ورزی؛ لازمۀ ورود زنان به صنعت سینما و فیلم سازی
در قرون اخیر به خاطر ماشینى شدن زندگى و توسعه کارگاهها و پیشرفت صنایع سبک و سنگین، پاى زنان به تمام مراکز اجتماع کشیده شد و همه جا با مردان آمیختند، این موضوع به ضمیمه کمک مؤثّرى که سینما و بعضى از وسایل ارتباط جمعى به این موضوع مى کرد، آن چنان آتش این غریزه را شعله ور ساخت که به اصطلاح «سکس» همه جا را تسخیر کرد.[36]
لیکن سیل تهاجم فرهنگى غرب نباید ما را مرعوب سازد، و تصوّر کنیم ما باید خود و احکام دین خود را بر فرهنگ آنها تطبیق دهیم؛ زیرا فرهنگ غرب گام به گام جوانان را به سوى ابتذال کامل پیش مى برد، و آنها را از درون تهى مى سازد، و به این ترتیب هر گونه مانع را که بر سر راه مطامع آنهاست بر مى دارد[37].
«دکتر آلکسیس کارل» فیزیولوژیست و زیست شناس معروف فرانسه مى نویسد:«ارضاى وحشیانه شهوات ممکن است جلب نوعى اهمّیّت کند؛ ولى هیچ چیز غیر منطقى تر از یک زندگى به تفریح بگذرد نیست. ؛ بدون تردید سینما در این بحران فکرى سهیم است».[38]لذا استفاده از زنان در فیلم سازی اگر از حدود عفّت خارج نشود،[39]و موجب فسادى نباشد[40] اشکالى ندارد.[41]
براستى درد آور است که در کشورهاى غربى، و غرب زده، و در کشور ما قبل از انقلاب اسلامى، بیشترین اسم و شهرت و آوازه و پول و در آمد و موقعیت براى زنان آلوده و بى بند و بارى بود که به نام«هنرمند و هنر پیشه»، معروف شده بودند، و هر جا قدم مى نهادند گردانندگان این محیط آلوده براى آنها سر و دست مى شکستند و قدمشان را خیر مقدم مى دانستند! شکر خدا را که آن بساط بر چیده شد، و زن از صورت ابتذال سابق و موقعیت یک عروسک فرنگى و کالاى بى ارزش در آمد و شخصیت خود را باز یافت، حجاب بر خود پوشید اما بى آنکه منزوى شود و در تمام صحنه هاى مفید و سازنده اجتماعى حتى در صحنه جنگ با همان حجاب اسلامیش ظاهر شد.[42]
با همۀ این اوصاف باید به متولیان سینمایی کشور گوشزد نمود که از بازیگران بد نام استفاده نکنند و از زنان بدحجاب استفاده نکنند. از خزانه ملت حاتم­بخشی به بخشی بازیگران بدنام نکنند. مردم این کارها را فراموش نخواهند کرد و روزی جواب آن را از آنها خواهند خواست. مسؤولان به جای این کارها به محرومان برسند. احیای ارزشهای انقلاب به اجازه نمایش فیلمهای بد و مغایر عفت عمومی جامعه نیست.[43]
لزوم نظارت دقیق وزارت ارشاد بر محتوای تولیدات سینمایی
باید اذعان نمود حکومت اسلامی مرکب از جمهوریت و اسلامیت است لذا باید این دو رکن اساسی نظام اسلامی، در عرصه های مختلف محقق گردد؛[44]از سوی دیگر «مبانى اسلام»، مسائل ضرورى دینى است. خواه در مسائل اعتقادى باشد، مانند توحید و معاد و عصمت انبیا و ائمّه معصومین(علیهم السلام) و امثال آن، و خواه در فروع دین و احکام و قوانین اسلام، و خواه در مسائل اخلاقى و اجتماعى باشد، و هر کارى که سبب تضعیف مبانى فوق، یا ایجاد بدبینى و شکّ و تردید نسبت به آنها شود موجب اخلال در نظام اسلامی خواهد شد. و از آنجا که در نظام جمهوری اسلامی،، اسلامیت حرف اول را می زند لذا نباید مسائل غیر دینی حاکم باشد.[45]
آری نظام اسلامی نیازمند مباحث دینی و اسلامی بوده و در تحقق این مهم وظیفه وزارت ارشاد سنگین است.[46]زیرا اسلامیت نظام باید از سوی وزارت ارشاد تأمین شود.[47]
بی شک وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سوپر مارکتی نیست که همه خوراکی‌ها در آن باشد بلکه حریم‌ها باید با ادبیاتی دوستانه حفظ شده و در راستای صیانت از ارزش‌ها و حدود الهی قاطعانه عمل کرد.[48] بی شک تولید محصولاتى که زمینه هاى تسلط فرهنگى دشمنان را بر بلاد اسلامى فراهم مى سازد؛ مانند تولید فیلم های مروّج فرهنگ فاسد بیگانه و لوازمی که موجب تقویت این فرهنگ شود و ابتذال و بى بند و بارى را براى نسل هاى جوان به ارمغان آورد، از نگاه دین ، امری به شدت مذموم و ناپسندى است.[49]
لذا نظارت بر تولیدات سینمایی از سوی وزارت ارشاد از جمله راهکارهای برون رفت از این چالش کلیدی است است؛[50]این مسأله جزو مسئولیت‌ های سنگینی است که وزارت فرهنگ و ارشاد به عهده دارد و باید توجه ویژه‌ به آنها داشته و از عهده آن‌ها برآید.[51] بدیهی است مطالب زیادی است که می تواند به وسیله سینما جامعه را تحریف و یا هدایت کند، آنها به صورت غیرمحسوس ممکن است لابه لای فیلم جاسازی شده باشد، در این زمینه هم باید خیلی دقت شود و نیاز امروز است. [52]
تبعات و پیامدهای الگوسازی از بازیگران سینما
در خاتمه باید گفت اصولا انسان طالب شخصیت است و براى تحصیل آن تلاش و کوشش مى کند، حال هرگاه نظام ارزشى جامعه شخصیت کاذب و دروغینى را به او تحمیل کرد به دنبال همان مى رود.غالب جوانان، جویاى نامند و قهرمانان را دوست دارند. اگر قهرمانان جامعه فى المثل، هنر پیشه ها باشند، جاى تعجب نیست که جوانان در همه چیز، حتّى لباس و قیافه و طرز راه رفتن، از آنها تقلید کنند و اگر عالمان و دانشمندان از همه محترمتر باشند، سیل جمعیّت به سوى علم و دانش حرکت مى کنند.[53]
در حالی که در عصرکنونی وسایل تبلیغاتى دشمن که از مجهزترین وسایل تبلیغاتى جهان است در این جهت به کار گرفته شده که عقاید اسلامى را در افکارمسلمین مخصوصا نسل جوان ویران سازند؛ آنها در این راه از هر وسیله و حتى برخی بازیگران سینما استفاده مى کنند و این حقیقت را مکتوم نمى دارند که هدف آنها ویرانى افکار و بى علاقه ساختن جوانان نسبت به مفاخر آیین و سنتشان است.![54]
[1] اخلاق در قرآن ؛ ج 1 ؛ ص185.
[2] همان.
[3] همان.
[4] تفسیر نمونه ؛ ج 11 ؛ ص37.
[5] همان.
[6] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی؛8/6/1396.
[7] دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج 1 ؛ ص281.
[8] استفتاءات جدید ؛ ج 3 ؛ ص599.
[9] آفریدگار جهان ؛ ص172.
[10] پیام قرآن ؛ ج 8 ؛ ص338.
[11] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛28/6/1390.
[12] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی؛30/10/1395.
[13] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار رئیس سازمان سینمایی؛2/12/1392.
[14] وسائل‌الشیعه، ج5، ص6 .
[15] پاسخ به پرسشهاى مذهبى ؛ ص41.
[16] پیدایش مذاهب ؛ ص262.
[17] همان.
[18] ر.ک:« هجرة الافکار» ترجمه شفیق اسعد فریق، ص 39- 69.
[19] پیدایش مذاهب ؛ ص274.
[20] پنجاه درس اصول عقائد براى جوانان ؛ ص34.
21] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقین)، ج 1، ص: 306.
[22] مثالهاى زیباى قرآن، ج 2، ص: 219.
[23] همان.
[24] همان.
[25] همان.
[26] دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج 2 ؛ ص47.
[27] همان ؛ ص336.
[28] استفتاءات جدید ؛ ج 3 ؛ ص546.
[29] همان.
[30] همان.
[31] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار رئیس سازمان سینمایی؛2/12/1392.
[32] همان.
[33] وهابیت بر سر دو راهى ؛ ص152.
[34] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار رئیس سازمان سینمایی؛2/12/1392.
[35] همان.
[36] پیدایش مذاهب، ص: 237.
[37] استفتاءات جدید ؛ ج 3 ؛ ص156.
[38] پاسخ به پرسشهاى مذهبى ؛ ص360.
[39] استفتاءات جدید ؛ ج 3 ؛ ص599.
[40] همان ؛ ج 1 ؛ ص535.
[41] همان ؛ ج 3 ؛ ص599.
[42] تفسیر نمونه، ج 14، ص: 446.
[43] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛مسجد اعظم قم،13/11/1388.
[44] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی؛8/6/1396.
[45] استفتاءات جدید ؛ ج 3 ؛ ص594.
[46] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی؛8/6/1396.
[47] همان.
[48] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی؛30/10/1395.
[49] دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج 2 ؛ ص335.
[50] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛مسجد اعظم قم،15/2/1389.
[51] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی؛30/10/1395.
[52] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی؛8/6/1396.
[53] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج 2 ؛ ص264.
[54] برگزیده تفسیر نمونه ؛ ج 1 ؛ ص297.
313/6
منبع: حوزه نیوز